'Wang léchüenning ornigha jang chünshenning kélishi bilen Uyghur weziyitide özgirish bolushi natayin'

Ötken hepte, xitay hökümiti Uyghur aptonom rayoni partkomining sékrétari wang léchüenning Uyghur aptonom rayonidiki wezipisining emeldin qaldurulup, merkezge yötkep kétilidighanliqini, uning ornigha xunen ölkisining partkom sékrétari jang chünshenning teyinlen'genlikini élan qilghandin kéyin, xitayning Uyghur aptonom rayonigha qaratqan siyasitide yéngi bir özgirish bolushi mumkinmu dégen mesile metbu'atlardiki munazire témisigha aylan'ghan.
Muxbirimiz mihriban
2010.04.28
Wang-lechuan-305 Uyghur aptonom rayoni partkomining sabiq sékrétari wang léchüen.
AFP Photo

Xitay hökümiti 24 - aprél küni Uyghur rayonida özining qattiq qol siyasiti bilen "tömür musht" namini alghan, wang léchüenni yötkep kétip, uning ornigha "idiyisining azadliqi", "tepekkurining ochuqluqi" bilen teripliniwatqan, bir qisim kishiler teripidin, "yumshaq siyaset yürgüzüshi mumkin" dep qariliwatqan jang chünshenni Uyghur aptonom rayonining partkom sékrétari qilip teyinligenlikini élan qilghandin buyan, közetküchiler Uyghur aptonom rayonining bundin kéyinki weziyiti heqqide xilmu - xil perezlerni otturigha qoyulmaqta.

Bügün nöwettiki Uyghur weziyitini közetküchilerdin, "béyjing bahari" zhurnilining bash muherriri xu ping ependi hem amérikidiki Uyghur ziyaliysi élshat hesen ependiler radi'omiz ziyaritini qobul qilip, öz qarashlirini otturigha qoydi.

"Xitay hökümitining wang léchüenni yötkep kétishi, Uyghurlargha qaratqan qattiq qol siyasitining meghlup bolghanliqini körsitidu"

Xu ping ependi xitay hökümitining wang léchüenni yötkep kétishke mejbur bolushtiki seweb heqqide toxtilip mundaq dédi: " xitay kommunist hökümitining wang léchüenni yötkeshke mejbur bolushining özi, xitay hökümitining wang léchüen bu 20 yildin buyan Uyghur aptonom rayonida yürgüzgen qattiq qol siyasitining pütünley meghlup bolghanliqini tonup yetkenlikini körsitidu. Emma hazirqi mesile xitay hökümiti yenila Uyghurlargha qaratqan bu xil qattiq qol siyasitining xata ikenlikini dunya jama'etchiliki hem Uyghur xelqi aldida ashkara étirap qilishni xalimidi. Shunga rayondiki Uyghur xelqining hökümetning tengsiz siyasitige naraziliqi sewebidin yüz bergen "5 - iyul ürümchi weqesi" ge oxshash weqelerni chet'ellerdiki Uyghur teshkilatlirining qutratquluq qilishi bilen yüz bergen dep, mes'uliyetni bashqilargha ittermekchi boluwatidu."

Élshat ependi, wang léchüenning yötkep kétilishining xitay hökümitining rayonda qattiq qol siyaset yürgüzüshining meghlubiyet bilen ayaghlishidighanliqini tonup yetkenlikini, bu xil ehwalning shéng sisey hakimiyet yürgüzgen dewrdimu yüz bergenlikini bayan qildi.

"Uyghur aptonom rayonigha emeldar almashturush bilenla mesile hel bolmaydu. Muhimi rayondiki xelqning heq -hoquqlirigha heqiqiy kapaletlik qilish "

Xu ping ependi söhbet jeryanida xitay kommunist hökümitining rayon'gha yéngi emeldar belgilishi bilenla rayondiki négizlik mesililerning hel bolushidin ümidwar emeslikini bildürüp mundaq dédi: "hazir xitay kommunist hökümiti jang chünshenni " idiyisining azadliqi", "tepekkurining ochuqluqi" bilen medhilep, uni sirtqi dunyagha rayonda nisbeten yumshaq siyaset yürgüzidu dep teshwiq qilmaqta. Emma biz shuni untup qalmasliqimiz kérekki, jang chünshen beribir xitay kommunist hökümitining ketminini chapidighan bir emeldar. U her waqit kommunist hökümetning menpe'eti üchün xizmet qilidu. Shunga men xitay kommunist hökümitining rayondiki emeldarni almashturushi bilenla Uyghurlarning naraziliqini peseytelishi mumkin dep qarimaymen, muhimi yenila rayonning esli igiliri bolghan Uyghurlarning heq - hoquqlirining heqiqiy halda kapaletke ige bolushi yaki ularning medeniyitining hörmet qilinishida. Bu mesile tibet rayoniningki bilen oxshash mesile. Shunga men hazirche rayondiki négizlik mesilining hel bolushigha ümidwar pozitsiyide emesmen. Yenila bundin kéyinki weziyet tereqqiyatini közitishimiz kérek."

Élshat ependi rayondiki emeldarning almashturulushi bilenla Uyghurlarning ehwalida yaxshilinish bolushining natayin ikenlikini, chünki xitay hökümitining rayondiki siyasitining mahiyet jehette özgermigenlikini, shunga Uyghurlar öz heq ‏- hoquqlirini heqiqiy halda qoligha alghinidila andin Uyghurlar hayatida özgirish bolushi mumkinlikini otturigha qoydi.

"Eger xitay hökümiti rayondiki weziyetni ongshaymen deydiken, Uyghurlargha öz teqdirini özi belgilesh erkinliki bérishi kérek!"

Xu ping ependi söhbitimiz axirida, xitay hökümitining yéqindin buyan rayonda yürgüzüwatqan siyasiti heqqide toxtilip, rayondiki tereqqiyatning Uyghur xelqining iradisi boyiche bolushi kéreklikini tekitlidi.

"Xitay hökümiti meyli Uyghurlar bolsun yaki tibetler bolsun, ularning milliy kimlikige , örp - aditige hörmet qilishi, hazirqidek "shinjanggha yardem" namida, pütün xitay ölkiliridiki shirketlerni rayon'gha köchürüp kélip, rayonning bayliqlirini ekitish, rayon'gha köplep xitay köchmenlirini yötkep kélip, rayondiki Uyghurlarning naraziliqini qozghash emes, belki rayondiki yerlik Uyghurlarni öz aramigha qoyushi kérek."

Xu ping ependi sözini töwendiki jümle bilen axirlashturdi: "méningche, meyli Uyghurlar bolsun yaki tibetler bolsun, emeliyette bu mesilini hel qilishning usuli tolimu addiy. U bolsimu, ularning öz teqdirini özi belgilishige yol qoyush, yeni merkizi hökümet rayonning ishlirigha u qeder köp arilishiwélip, rayonda qanchilik köp qurulush élip bérish emes, belki rayondiki xelqning erkinlikige , milliy aditige hörmet qilishi, ularni öz erkige qoyup bérip, rayonda azraq ish qilishi, yerlik xelqqe dexli qilmasliqi, ulargha köprek erkinlik bérishi kérek idi, emma xitay kommunist hökümiti hazir eksiche ish élip bériwatidu!"

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.