Mekkidiki Uyghur wexpe binalirining tarixi

• Muxbirimiz ömerjan toxtining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghurlar ezeldin merd, séxi, qoli keng millet bolup, bu xususta bashqa milletlerge ülge yaritip kelgen. Uyghurlar ewladlirining ghémini yéyish we ular üchün bérer méhnet, bérer töhpe qaldurup kétishni milliy we diniy burch dep bilidu. Özliri qanchilik japa tartsimu, ewladlirining rahiti üchün özlirining pul - mélini, küch - quwwitini we her nersisini béghishlash Uyghurlargha xas ésil peziletlerdur. Buninggha misallar nahayiti köp. Addiy bir misalni alsaq, ötmüshlerdiki Uyghurlardin herem sepirige atlan'ghanliri musapirchiliqning qattiqliqi we hej sepirining qiyinliqini hés qilghandin kéyin, kéyinki ewladlirining ghémini yégenliktin, ular mekke we medine sheherlirining shu zamanlargha nisbeten eng heshemetlik binalirini sétip élip, Uyghur élidin heremge kélidighan kéyinki ewladliri üchün weqip qilip qoyghan iken.

Mekkidiki ribatlar

Hazir se'udi erebistanining mekke we medine sheherliride Uyghur élining her qaysi sheher we nahiyilirining namida weqip qilin'ghan binalar köptur. Weqip binaliri bu jayda"ribat" dep atilidu. Uyghurlarning bu jaylardiki weqip binaliri "qeshqer ribat", "kuchar ribat", "atush ribat"," xoten ribat", "qaghiliq ribat"," shahyar ribat"," uchat ribat" dégen namlar bilen meshhurdur. Ötmüshtiki Uyghurlarning séxiyliqi, mertliki we ewladlirining ghémini yéyishtek mes'uliyetchanliqining türtkisi bilen barliqqa kelgen bu ribatlar Uyghur élidin hej we ömre qilish üchün mekkige kélidighan Uyghurlarning birdinbir panahlinish ornigha aylan'ghan.

Bu ribatlarning bolghanliqi üchün Uyghur hajilar yétip qopidighan jayning ghémini qilmaydu. Ular mekke we medine sheherlirige kelgen haman bu ribatlargha xuddi özlirining öylirige kirgendek rahet kirip orunlishalaydu. Bashqa milletlerge oxshash méhman kütüshlerde yétishqa mejbur bolmighanliqi üchün artuq chiqim tartmaydu.

Atush ribat

Mekke we medine sheherliridiki Uyghur ribatlirining meydan'gha kélish tarixliri we béshidin kechürgen weqelikliri heqiqeten qiziqarliqtur. Misal üchün mekke mukerreme shehiridiki atush ribat üstide toxtilimiz.

Se'udi erebistanining mekke mukerreme shehiride turushluq abdul'eziz yunus hajim atush ribatning meydan'gha kélish tarixi heqqide toxtilip mundaq dédi.

" Mundin texminen 80 yil ilgiri atushtin abduraxman tash dégen bir adem mekkide atushluq hajilar namida bir weqip binasi sétip élish üchün pul ewetip bergen iken. Kéyinche bu pul tijaret bilen östürülüsh netijiside köpiyip, mekkidiki kona atush ribat sétip élin'ghan iken."

Atushluq sodiger abduraxman tash, Uyghur élide turup atush ribatni aldurghan

Heremdiki Uyghurlar dégen témida bir qanche kishining tarixini toplighan ehmed ependi atush ribatning meydan'gha kélish tarixini bir qeder tepsili bayan qilip mundaq dep yazidu. " 1930- Yaki 1931- yilliri astin atushluq sodiger abduraxman tash dégen kishi soda ishliri üchün ürümchi terepke kétiwatqinida, aqsudiki bir dengde hej sepiri üchün teyyarliniwatqan kucharliq bir kishi bilen uchriship qalidu.

Abduraxman hajim u kishige: " men sawabliq üchün mekkidin bir ribat élip qoyushqa bir miqdarda pul toplighan idim. Özümning yashinip qalghanliq sewebidin baralmaydighan oxshaymen. Bu pulni silige bersem, uni mekkide birer atushluqqa bérip qoysila, uninggha atushluq hajilar üchün birer ribat élip qoyghan bolsa" dep ötünüp pulni tapshuridu.

Abduraxman hajimning shu waqittiki puligha élin'ghan jay abduréhim qarining küch chiqirishi bilen mekkining mesfele majid mehelliside kona atush ribat bolup qalghan idi. 1987- Yili se'udi erebistan hökümiti ornigha yol we köwrük sélish zörüriyiti bilen bu ribatni yiqitip tashlap uning bedilige 4 milyon riyal(600,000 dollar)pul bergen iken. 1988- Yili mekkidiki Uyghurlardin abdul eziz hajim bilen qasimjan hajimlar bashchiliqida i'ane toplinip 600,000 riyalgha yéqin pul yighish qilishidu. Shundaq qilip 4 milyon alte yüz ming riyal pulgha hazirqi atush ribatni sétip alidu.

Bu ribatning binasi eslide yéngisarliq abbas hajim dégen kishining binasi bolup, u kishi aptomobil qazasida wapat bolup ketkendin kéyin, uning mirasxorliri bu binani atush ribatni alghuchilargha sétiwetken iken. Hazir bu ribat az dégende 3 milyon amérika dollirigha yaraydiken.(Ömerjan toxti)