Wikiliks amérikining dunyadiki muhim sana'et bazilirining tizimlikini élan qildi

250 Mingdin artuq mexpiy xet - chektin terkib tapqan bu höjjetler arxipining hazirghiche aran mingdin biri ashkarilan'ghan, bügün bu tor bet yene amérikining dunya miqyasidiki barliq sana'et bazilirining tizimlikini élan qildi.

Dunyada zor munazire peyda qilghan wikiliks tori bügün élan qilghan eng yéngi höjjitide amérikining dölet xewpsizliki üchün muhim ehmiyetke ige bolghan barliq sana'et bazilirining tizimlikini élan qildi. Bu bazilar dunyaning hemme jaylirigha tarqalghan bolup, yüzligen néfit baziliri, néfit we tebi'iy gaz turubiliri, déngiz asti sim yolliri we fabrikilarni öz ichige alidiken.

Xewerlerdin melum bolushiche, amérika üchün muhim bolghan bu bazilar asasliq fransiyidiki su asti sim yolliri, gérmaniyidiki su asti sim yolliri we néfit ‏- ximiye baziliri, iraq we irandiki néfit baziliri, braziliyidiki kan bazisi we türkiyidiki métal ishlepchiqirish baziliri qatarliqlar, buning sirtida yene ottura asiya döletliridin qazaqistandiki kromit kan bazisi, ezerbeyjandiki baku - tiflis néfit turubisi qatarliqlarni öz ichige alidiken. Höjjette yene xitaydiki bezi su asti su bayliqi menbelirimu amérikining bu tizimlikige kirgüzülgen.

Igilinishiche, bu höjjetler amérika tashqi ishlar ministirliqi teripidin 2009- yili 18 - ‏- féwral küni chet'ellerde turushluq barliq elchixaniliridin telep qilghan melumatlirigha asasen teyyarlan'ghan "chet'ellerdiki hel qilghuch asasiy qurulush we tebi'iy bayliqlar" namliq doklat bolup, bu doklat tashqi ishlar ministiri hillariy kilinton xanim teripidin imzalan'ghan iken. Emma, hazir wikiliks teripidin amérika üchün muhim bolghan barliq bazilarning ashkarilinishining bu bazilarning bixeterliki üchün tehdit peyda qilidighanliqi otturigha qoyulmaqta. B b s ning körsitishiche, tizimliktiki bu bazilar amérikining menpe'iti üchün muhim istratégiyilik ehmiyetke ige bolup, bu tizimlik térror teshkilatlirining qoligha chüshken teqdirde bu bazilar üchün xewp yaritidiken. Közetküchilerning beziliri wikiliks zor mes'uliyetsizlik qilish bilen eyiblimekte.

Bügün amérika tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi p. J. Krowliy bu heqte bergen bayanatida, wikiliksta bérilgen bu melumatlarning amérikining dölet menpe'iti we xewpsizliki üchün intayin muhim bolghan asasiy qurulushlar we tebi'iy bayliqlargha a'it inchike melumatlarni öz ichige alidighanliqini bildürüp, wikiliksning bu melumatlarni ashkarilash arqiliq amérika we shundaqla bu tizimliktiki nurghun döletlerni oxshashla xeter astida qoyuwatqanliqini bildürdi.

A b s téléwiziyisining xewer qilishiche, wikiliks torida élan qilin'ghan eng yéngi höjjette, iranning 1980- yillardiki iran - iraq urushida iran'gha hujum qilghan küreshchi ayropilan pilotliridin öch éliwatqanliqi ilgiri sürülgen. 2009- Yili dékabirda amérika tashqi ishlar ministirliqigha yollan'ghan bu höjjette "eyni waqitta iran - iraq urushida iranni bombardiman qilishqa qatnashqan küreshchi ayropilan pilotliri hazir iranning qara tizimlikige élindi. Iran hazirghiche ularning 182' sige suyiqest qilip öltürdi" dep körsitilgen. Höjjette yene bu seweblik eyni waqitta iraq hawa armiyiside pilot bolghan bashqa 800 iraqliqning döletni tashlap qéchishqa mejbur bolghanliqimu ilgiri sürülgen.
Wikiliks yene, amérikining se'udi erebistanni el - qa'ide, taliban qatarliq teshkilatlarni iqtisadiy jehettin yöleydu dep qaraydighanliqini ilgiri sürüp, amérika tashqi ishlar ministiri hillariy kilintonning se'udi erebistanni bu teshkilatlargha qarita yardemni toxtitishqa chaqirghanliqini, emma buning anche ünümining bolmighanliqini ilgiri sürgen.

Wikiliksta élan qilin'ghan höjjetlerde körsitilishiche yene, awstraliyining sabiq bash ministiri kewin rod amérikigha eger xitay heddidin bek éship ketken teqdirde uninggha qoral küchi körsitish kéreklikini otturigha qoyghan.  Awstraliye sabiq bash ministiri kewin rod yene, xitay rehberlirini tibet we teywen mesililiri heqqide heddidin ziyade sezgür we gumanxor dégen we ularni teywen mesiliside héssiyatqa tayinip ish körüsh bilen eyibligen. Wikiliks yene, awstraliye istixbarat da'irilirining xitayning herbiy küchining zoriyish ehwalini yéqindin teqib qilidighanliqini bildürgen.

Amérika tashqi ishlar ministirliqining mexpiy xet - chekliri wikiliksta élan qilin'ghandin kéyin dunya miqyasida zor ghulghula peyda qiliwatqan bolup, wikiliksning qurghuchisi juliyan assan'gégha xelq'ara saqchi teshkilati intérpol teripidin tutush buyruqi chiqirildi. Emma, u eger özi qolgha élin'ghan yaki ziyan ‏- zexmetke uchrighan teqdirde téximu köp muhim höjjetlerni ashkariliwétidighanliqini bildürmekte.

Amérika tashqi ishlar ministiri hillariy kilinton xanim bolsa, yéqindin buyan élip bériwatqan diplomatik ziyaretliride wikiliksta otturigha qoyulghan sözlerning ishenchsizliki, buning amérikining dölet siyasiti bilen alaqisi yoqluqini bildürdi we wikiliksning herikitini qattiq eyiblidi.