Ғәрб дөләтлири нимишқа хитай билән қачқунларни өткүзүп бериш келишими имзалашни халимайду?

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Хитай даирилири ғәрб әллири билән қачқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалашқа шундақла ғәрб әллирини сияси һәм идеологийилик ихтилаплардин ваз кечишкә үндәп келиватқан болсиму, лекин ғәрб әллири хитай билән бундақ бир келишим имзалаштин өзини қачуруп кәлмәктә.

Анализчиларниң әскәртишичә, хитайда мустәқил әдлийә сестимиси қурулмиғичә ғәрб әллириниң хитай билән тутқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалаш мумкинчилики қийин. Ундақта ғәрб әллири нимишқа хитай билән тутқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалашни халимайду ?

Хитай билән қачқунлар келишими имзалиған ғәрблик дөләтләр наһайити аз

Хитай һөкүмити бу йил март ейида франсийә билән қачқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалиғандин кейин, һазирғичә хитай билән бу хил келишим имзалиған дөләтләр 29 ға йәтти. Лекин франсийә, португалийә вә испанийидин башқа ғәрбтики көпчилик дөләтләр хитай билән тутқунларни өткүзүп бериш келишими имзалаштин өзини қачуруп кәлмәктә.

Хитайниң һөкүмәт башқурушидики енглизчә чиқидиған " җуңго " гезити, хитайниң ғәрб дөләтлири билән тутқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалашқа тиришиватқанлиқини, болупму хитай ташқий ишлар министирлики әмәлдари дуән җйелоңниң " биз тәрәққи қилған дөләтләр билән икки тәрәплимилик өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалашқа тиришмақтимиз," дегәнликини хәвәр қилди.

"Җуңго" гезитиниң әскәртишичә, хитай һөкүмити ғәрбтики өлүм җазаси чәкләнгән дөләтләрни хатирҗәм қилиш мәқситидә бу дөләтләр қачқунларни хитайға қайтуруп бәрсә, уларни өлүм җазасиға һөкүм қилмайдиғанлиқиға капаләт бәргән.

Хитай сот мәһкимилири башқиларниң көзини бояйдиған бир шәкилму ?

"Җуңго" гезити, хитайниң ғәрб дөләтлири билән " сияси бир тәрәплимилик вә идеологийилик ихтилапларни" бир чәткә қайрип қоюп, тутқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалашни арзуси қилидиғанлиқини билдүргән болсиму, лекин көпчилик ғәрб дөләтлири вә кишилик һоқуқ тәшкилатлири хитай сияси вә әдлийә системисиниң бир тәрәплимилики шундақла чоң дилоларға компартийә контроллиқидики сияси қанун комитети алдинала мәхпий һөкүм чиқиридиғанлиқини билдүрмәктә.

Кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң әскәртишичә, хитай сот мәһкимилири башқиларниң көзини бояйдиған шәкилдин ибарәт болуп, әйипләнгүчиниң һоқуқи тегишлик капаләткә игә әмәс болупла қалмай, хитай йәнә өлүм җазасини кәң -көләмдә иҗра қиливатқан дөләт.

Франсийә бу йил 3- айда хитай билән қачқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалиғанда хәлқара кәчүрүм тәшкилати франсийә һөкүмитини тәнқид қилған.

Кәчүрүм тәшкилати, ғәрбниң хитай билән қачқунлар келишими имзалишиға қарши

Хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң асия - тинч окян райони ишлириға җавапкар мәсули т. Кумар, мәзкур тәшкилатниң хитай билән тутқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалашқа қарши чиқиштики сәвәби, хитай өлүм җазасини йолға қоюватқан дөләт болғанлиқидур, дәп көрсәтти.

У," хитай өлүм җазаси йолға қоюлуватқан дөләт. Шуңа биз тутқунларни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш келишими имзалашқа қарши туримиз. Буниңда асаслиқи өлүм җазасиниң роли бар,чүнки биз өлүм җазасиға қарши туримиз," дәйду. "Җуңго гезити"ниң әскәртишичә, һазирға қәдәр 800 дин артуқ иқтисади җинайәтчигә сақчилар тәрипидин тутуш буйруқи чиқирилған болуп, бу кишиләр хитай билән қачқунларни өткүзүп бериш - өткүзүвелиш келишими болмиған дөләтләрдә қечип йүрүватиду, дәп қаралмақта икән.

Хитай һөкүмити 7 йилдин бери канададин шямен йүәнхуа ширкитиниң баш мудири ләй чаңшиңни қайтуруп беришни тәләп қиливатқан болуп, хитай һөкүмити униң үстидин 30 милярд йүәнлик йүәнхуа әткәсчилик делосиниң җавапкари, дәп тутуш буйруқи чиқарған. Лекин ләй чаңшиңниң адвукати ләй чаңшиңни өлүм җазаси йолға қоюлуватқан бир дөләткә қайтуруш канада қануниға хилап, дәп әрз қилмақта.

Хитай "зор дәриҗидә йол қоюватамду ? "

Хәлқара кәчүрүм тәшкилатидики т. Кумар йәнә хитайниң бәзи дөләтләргә қачқунларни қайтуруп бәрсә, өлүм җазаси бәрмәйдиғанлиқиға капаләт бәргәнлики һәққидә тохталди. У, әгәр хитай конкирит делоларда қачқунларға өлүм җазаси бәрмәйдиғанлиқиға вәдә қилса, тутқунни өткүзүп бериш - бәрмәслик мәсилиси һәр бир дөләтниң өзигә бағлиқ болсиму, лекин бу дөләтләр өлүм җазаси берилидиған конкирит җинайи делоларда қачқунни өткүзүп бәргән тәқдирдә кәчүрүм тәшкилати буниңға қарши туридиғанлиқини билдүрди.

Лекин хитай қанун саһәсидики мутәхәссисләр болса хитайниң қачқунларға өлүм җазаси бәрмәйдиғанлиқиға вәдә қилғанлиқини көккә көтүрмәктә. Нәнкәй университети қанун тәтқиқат орниниң мудири җаң йоң, франсийә ахбарат агентлиқиға бейҗиң һөкүмитиниң хитайға өткүзүп берилгән қачқунларға өлүм җазаси бәрмәсликкә вәдә бәргәнлики " зор дәриҗидә йол қойғанлиқтур," дәйду.

Қачқунлар хитайға өткүзүп берилсә, адил сотлинамду ?

Америкидики мутәхәссисләрниң әскәртишичә, иқтисади җинайәтчиләрни өткүзүп бериш вә өткүзүвелиш мәсилиси дәвримиздә дөләтләр оттурисидики муһим һәмкарлиқ түри болсиму, лекин өткүзүвалғучи дөләттә қанун түзүмниң сағлам яки әмәслики йәнила бу йәрдики һәл қилғуч мәсилидур.

Хитайниң қанун рамкиси қурулуш басқучида туриватқанлиқини тәкитлигүчи анализчилар," хитайдики сотчи, тәптиш вә сақчилар чоқум бу рамка ичидә мәшғулат елип беришни үгүниши керәк,"дәп қаримақта. Уларниң әскәртишичә," ғәрблик әрбаплар даим тәкитләйдиған бир мәсилә, әгәр бир қачқун хитайға қайтуруп берилсә, һәтта бу қачқун наһайити әски адәм болған тәқдирдиму, бу киши һәқиқи қанун билән сотлинамду ? яки сияси органларниң тәсиридики сотчи вә тәптишләр бипәрвалиқ билән чиқарған һөкүмниң қурбани болуп қаламду ? дегән мәсилидур. (Әркин)