Zambiye prézidént kandidatining qilghan sözi xitayning afriqa stratégiyiside jiddiy özgürüsh peyda qilmaqta

"Zambiye waqit géziti" ning 9 ‏- ayning 5 ‏- künidiki sanida élan qilin'ghan "xitay zambiyige déplomatik munasiwet üzüp tashlinidu, dep tehdit salmaqta" dégen maqalida bayan qilinishiche, xitayning zambiyide turushluq bash elchisi li bawdong "xitaydin 180 shirket zambiyige meblegh sélishqa bashlighan idi. Meblegh miqtari 300 milyon amérika dollirigha yétetti. Mushundaq weziyette turghanda, zambiyidiki "wetenperwerler fronti" dégen teshkilatning rehbiri mikol sataning qilghan sözliri zambiyige meblegh salghili kélidighan kishilerni qorqutup qoydi. Eger zambiye xelqi teywenni igilik hoquqi bar dölet dep étirap qilidighan yéngi hökümetke awaz berse, xitay hökümiti zambiye bilenki déplomatik munasiwitini üzüp tashlaydu" dégen.

"Buningdin kéyin teywen igilik hoquqi bar dölet, dep étrap qilinidu"

"Fransiye agéntliqi"ning zambiye paytexti lusaka shehiridin xewer qilishiche, zambi'iyidiki "wetenperwerler fronti" ning rehbiri mikol sata ependining saylinish nutqida xitayni eyiblep "xitay erzan mallirini töküp sétish arqiliq zambiye xelqning tijaritini igelliwaldi", "xitay erzan mallirini dölitimizge tökme qildila emes, belki xitay nopusini dölitimizge tökme qildi", "xitayning meblegh saqlighuchiliri dep atalghan kishiler zambiyide nahayiti köp yerlik xelqni ishsizliqqa muptila qildi" , "ötken yili zambiyide partlash dorisi zawutida partlash weqesi yüz bergende, néme üchün xitaylardin birmu adem ölmey, pütünley zambiyilik öldi?" , "hazir zambiye xelqning 80% i, yeni 11 milyon xelq kündilik kirimi bir amérika dollirigha yetmeydighan halgha chüshüp qaldi" dégen sözliri, bolupmu "buningdin kéyin teywen igilik hoquqi bar dölet, dep étirap qilinidu" dep jakarlighanliqi xitayning qattiq ghezipini qozghighan.

"Xitay hökümiti zambiyige xitay nopusini töküp satti"

"B b s" ning xewer qilishiche, xitay 1960‏-70‏- yillarda afriqidiki milli musteqilliq heriketlerge yardem bérish dégen shu'arni qollan'ghan idi, hazir emdi undaq soghuqchiliq urushi tepekkuri bilen emes, belki gherb ellirining shirketliri bilen riqabetlishish, dégen shu'ar bilen özining menpe'itinila qoghdash tepekkuri boyiche ish qilishqa bashlidi. Bu chaghda yene özining burunqi "üchinchi dunya bilen ittipaqlishish" dégen kommunizm tepekkurini yushurun halda qaytidin bashlidi. Hazir xitayning 28% néfit importi afriqidin kélidu. Emma xitayning közligini afriqidin néfit élish emes, xitay afriqidiki kan mehsulatlirigha köz tikken. 2008 ‏- Yiligha yetkende, xitayning datlashmas ebjesh polat mehsulatlirigha bolghan ihtiyaji hessilep ashidu. Xitayning afriqidiki shirketlirining sani 2004 ‏- yilidiki 77 din 715 ge köpiyidu. Xitayning bundaq afriqa stratégiyiside, yéqinda zambiyide dawamlishiwatqan prézidént saylimida jiddiy özgürüsh peyda boldi. Yéngi prézidént kandidati mikol sata ependining sözidiki ikki mesile xitayning ghezipini qozghap qoyghan idi. Yéngi prézidént kandidati sata ependi sözide "xitay hökümiti zambiyige xitay nopusini töküp satti" dep qattiq éyiplapla qalmay, belki "teywen igilik hoquqi bar dölet, biz uni étirap qilimiz", "xitaydin kelgen meblegh salghuchi dégenler emeliyette dölitimizge qalaymiqanchiliq salidighan kishiler, bularni biz zambiyidin qoghlap chiqirimiz" dégen idi.

Zambiye jumhuriyitining asasiy ehwali

Afriqining ottura qismidiki quruqluq döliti bolghan zambiye jumhuriyitining yer meydani 752 ming 614 kwadirat kilométir. U 1963 ‏- yili en'giliye yétekchilikidiki ottura afriqa fédératsiyisi yimirilgendin kéyin, ichki qisimda aptonomiye yürgüzüshke bashlap, 1964 ‏- yili 10 ‏- ayning 24 ‏- küni musteqilliq élan qilghan. 5 Kündin kéyin xitay bilen diplomatiye ornatqan. Zambiyining nopusi 11 milyon 200 ming. Bu dölette 73 qebile bar. Zambiye nopusining 70 mingi yawro-asiyaliq bolghandin bashqa, qalghan köp sanliqi banto tillirida sözlishidu. Hökümette in'gliz tili qollinilidu. Yéza ahalisi iptida'i din'gha étiqat qilidu, qalghanliri xristi'an yaki katolik dinida. 1991 ‏- Yili zambiyining asasiy qanunigha tüzütüsh kirgüzülgen bolup, uningda "zambiye parlaméntida 150 orun bolidu, biterep siyaset qollinidu, qanun tiklesh, edliye, memuriyettin ibaret üch chong organ bir-birige béqinmay öz aldigha musteqil ish qilidu, köp partiye mewjut bolup turushqa ruxset qilinidu" dep belgilen'gen. 1996 ‏- Yili zambiyining asasi qanunigha yene bir qétim tüzütüsh kirgüzülgen bolup, uningda "zambiyining prézidénti choqum ata-anisi zambiyilik kishi bolushi kérek" , "qebile bashliqliri siyasiy bilen shughullinishqa ruxset qilinmaydu" dep belgilen'gen. Zambiyide mis kan asasliq tebi'iy bayliq bolup hésablinidu. Mis meden zapisi pütün dunya zapisining 6% ni teshkil qilidu. 2003 ‏- Yili xitay zambiyige meblegh sélip yiligha 6000 tonna partlitish dorisi ishlepchiqiridighan zawut qurghan idi. Bir yildin kéyin bu zawutta partlash yüz bérip 46 neper zambiyilik hayatidin ayrilghan. 2005 ‏- Yili zamiye bilen xitay otturisida tijaret miqtari eng köp yil boldi. Emdi 2006 ‏- yiligha kelgende xitay zambiyide qarshi élinmaydighan bolup qaldi. (Weli)