Xitay ‏- afriqa munasiwetliri yawropaliqlarni bi'aram qilmaqta

Gherb döletliridiki nurghun mutexessisler uzundin béri, xitayning afriqidiki pa'aliyetlirige diqqet qilip, uni yéqindin közitip kéliwatatti. Xitay hökümitining yéqinda béyjingda 48 afriqa dölitining rehberliri bilen ötküzgen aliy derijilik uchrishishi we bu uchrishish jeryanida xitay bilen afriqa döletliri otturisida imzalan'ghan 2 milyard dollarliq iqtisadiy kélishim hemde xitay dölet re'isi xu jintawning mezkur aliy derijilik uchrishishta, xitay hökümitining afriqa döletlirini 5 milyard dollarliq töwen ösümlük qerz bilen teminleydighanliqini shundaqla xitay shirketlirini afriqa döletlirige meblegh sélishqa ündesh üchün besh milyard dollarliq bir fond quridighanliqini jakarlishi, gherb dölet rehberlirining we mutexesssilirining diqqitining téximu köp xitay ‏- afriqa munasiwetlirige qaritilishigha seweb boldi.

Xitayning afriqidiki tesiri

Yawropa döletliri ichide afriqa qit'eside eng köp tesirge ige bolghan, bolupmu, fransiyidiki siyasetchiler we siyasiy mulahizichiler, bir nechche aydin béri xitayning afriqa döletliride künséri küchiyiwatqan tesirige diqqet qilish kéreklikini tekitlep kelmekte.

Yanwar éyida fransiyilik siyasiy mulahizichi jén piyer tokoy li mond gézitide uzun bir maqale élan qilip, xitayning afriqidiki kéngeymichilik siyasiti üstide toxtalghan idi.

Xitay hökümitining afriqidiki iqtisadiy we siyasiy pa'aliyetlirini yéqindin közitiwatqan fransiye tashqi ishlar ministirliqi teripidin élan qilin'ghan melumatlargha qarighanda, 2000‏- yilidin béri xitay bilen afriqa döletliri arisidiki tijaret hejmi besh hesse köpeygen bolup 2008‏- yili 50 milyard dollargha yétishi mumkin iken. Shundaqla 800 etrapida xitay shirkiti hazirghiche 43 afriqa dölitige 5 milyard 500 milyon dollar meblegh salghan. Bu xitayni amérika we fransiyidin kéyin afriqa döletlirining eng chong tijari shirikige aylandurghan.

Jé'in piyer tokoyning maqaliside bildürüshiche, bügün xitay qurulush ishchilirini pütün afriqa döletliride uchritish mumkin iken.

Xitay hökümiti, afriqa döletliri bilen iqtisadiy jehettiki hemkarliqini kücheytish bilen birlikte, siyasiy munasiwetlirini tereqqiy qildurup, hetta iqtisadiy jehettiki tesiridin paydilinip bezi döletlerning ichki ishlrighimu arilishishqa bashlighan.

Xitay afriqigha meblegh sélishta kishilik hoquqni közde tutmighan

Gérmaniyidiki xelq'ara bixeterlik institutining afriqa mutexessisi dé'ins tul, xitay hökümitining afriqa döletliridiki tesir da'irisining küchiyishige asasliqi, xitay hökümitining afriqa döletlirini hetta sudan we zimbabuwi qatarliq dunya boyiche kishilik hoquqni eng köp depsende qiliwatqan döletlernimu shertsiz qerz bilen teminlishining seweb boluwatqanliqini bildürmekte.

Uning éytishiche, afriqa dölet rehberliri xitay rehberlirining gherbtiki kesipdashlirigha oxshash, kishilik hoquq qatarliq mesililerni otturigha qoymighanliqidin nahayitimu xursen. Mutexessislerning bildürüshiche, xitayning afriqa döletliri bilen bolghan munasiwetliride kishilik hoquq, démokratiye qatarliq uqumlarning héchqandaq ehmiyiti bolmighanliqi üchün, diktatoriliq bilen idare qiliniwatqan köpligen afriqa döletlirining rehberliri, xitay hökümitining afriqida özining iqtisadiy we siyasiy tesirini kücheytish herikitini qizghinliq bilen qarshi almaqta.

Afriqida xitay bilen eng yéqin munasiwetlerge ige rehberlerning béri, dölitide irqiy kemsitish siyasiti élip bériwatqanliqi üchün dunya jama'etchilikining qattiq tenqidige uchrawatqan zimbabuwining prézidénti robert mugabidur. Béyjing hökümitining afriqa döletliridiki eng muhim ittipaqdashliridin béri sudan bolup, bu dölet xelq'ara jama'et teripidin darfur rayonida qirghinchiliq élip bérilishigha ruxset bériwatidu dep eyiblenmekte.

Démek, xitayning afriqidiki tesirining küchiyishide, xitay hökümitining afriqidiki eng qanliq hakimiyetlernimu shertsiz qerz bilen teminlep, ularni qollap- quwwetlishi, insanliqqa qarshi jinayet ishligen dep dunya jama'etchiliki teripidin qattiq tenqid qilin'ghan we chetke qéqilghan hakimiyetlerni baghrigha bésishi muhim rol oynimaqta. (Qanat)