Явропа мәтбуатлири: хитай-африқа енергийә һәмкарлиқи явропаға тәһдит

Шветсийидә мәхсус көчмәнләр үчүн чиқирилидиған "сесам" гезитиниң йеқинқи санида "хитай билән явропа африқа дөләтлири билән һәмкарлиқ орнитишта мусабиқигә чүшти" сәрләвһилик бир мулаһизә мақалиси илан қилинди.

• Ихтияри мухбиримиз ялқунниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Мақалида африқиниң мол нефит байлқи вә қалақ ишләп чиқириш һалитидики базар еһтияҗиға көз тиккән хитай билән явропа дөләтлириниң сода мунасивитидә қолланған усуллирини тәһлил қилған аптор, хитайниң бу мусабиқидә инсан һәқлирини дәпсәндә қилиш бәдилигә бу мусабиқидә утуп чиқиватқанлиқини язиду.

Аптор мундақ дәйду: "хитай һөкүмити африқидики нурғун дөләтләр билән һәмкарлиқ орнатқандин буян уларниң оттурисидики сода мунасивәтлири күндин-күнгә қоюқ болмақта, бу һал явропани биарам қилишқа башлиди. Франсийә ташқи ишлар министирликиниң бәргән мәлуматидин қариғанда хитай билән африқа дөләтлириниң оттурисидики сода мунасивити барғансири күчийип 2000 - йилдикигә қариғанда 5 һәссә артқан болуп һәр йили йиллиқ сода соммиси 50 милярд америка доллиридин юқури болған.

Аптор мақалисида өзи игилигән учурлардни нәқил қилип хитай ширкәтлириниң һазир африқа дөләтлиридә қурлуш, сода сетиқ, телефон , йеза-игилик, нефит саһәлиридә күчлүк асасқа игә болуп , явропа үчүн чоң хирис елип келиватқанлиқини һәтта хитай һөкүмити сода җәһәттики әвзәлликидин пайдилинип африқа дөләтлириниң сиясәтлиригиму тәсир көрситишкә башлиғанлиқини, улар мушу ноябирниң бешидики һәптисидила 48 афириқа дөләтлири билән болған сода мунасивитидә нәччә милярд долларға игә болғанлиқини язиду.

Апторниң әскәртишчә, германийиниң баш министири әнҗила меркел ханим явропа билән африқа дөләтлири мунасивити һәққидә тохтилип: африқа дөләтлири билән пәқәт хитайла сода мунасивити орнитип қалмастин бәлки явропа дөләтлири техиму көп сода мунасивити орнитиш керәк, бирақ сода мунасивитидә диққәт қилидиған бир ноқта африқиниң муһит мәсилисидур. Буниңға қарита тоғра бир усул тепиш керәк. Германийә 2007 йили явропаниң рәис дөлити болғанда африқа билән болидиған сода мунасивити һалқилиқ бир басқучқа кириду, дәйду.

Аптор мақалисида ғәрб дөләтлири билән хитайниң африқа дөләтлири билән болған сода мунасивитидә тутқан муамилиси һәққидә тохтилип мундақ язиду:

Мәйли шимали америка дөләтлири болсун, мәйли явропа дөләтлири болсун африқа дөләтлири билән болған сода мунасивитидә демократийә вә кишилик һоқуқ мәсилилирини алдинқи орунға қоювалиду, бирақ хитай һөкүмити болса демократийә вә кишлик һоқуқ дегәнләр билән һесаблашмайду, улар пәқәт сода вә мәнпәәтнила ойлайду, шуңа улар даим африқа дөләтлириниң байлиқилирини контрол қилип турған чоң содигәрләр билән, кан байлиқлирини игиләп турған милитаристлар билән вә дөләт һоқуқини чаңгилиға киргүзүвалған милләтчи сиясонлар билән һәмкарлиқ орнитиду. Улар африқа дөләтлири билән сода мунасивити орнатқанда һечқандақ шәрт қоймайду, бу нурғунлиған африқа дөләтлириниң көңлигә яқиду, улар хитайниң бу хил ташқи сияситини яхши көриду вә қоллайду. Гәрчә кишлик һоқуқ саһәсидики бир қисим кишиләр хитайниң бу хил сиясити африқа дөләтлириниң намратлиқтин қутулушиға мәлум тәсир көрситиши мумкин дәп қарисиму, әмма хитай һөкүмитиниң кишилик һоқуқниң дәпсәндә болишиға қаримай пәқәт содидики пайдилина ойлиши африқа дөләтлиридики кишлик һоқуқ әһвалиниң начарлишишиға түрткә болиши мумкин дәп қаримақта.