Yawropa metbu'atliri: xitay-afriqa énérgiye hemkarliqi yawropagha tehdit

Shwétsiyide mexsus köchmenler üchün chiqirilidighan "sésam" gézitining yéqinqi sanida "xitay bilen yawropa afriqa döletliri bilen hemkarliq ornitishta musabiqige chüshti" serlewhilik bir mulahize maqalisi ilan qilindi.

• Ixtiyari muxbirimiz yalqunning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Maqalida afriqining mol néfit baylqi we qalaq ishlep chiqirish halitidiki bazar éhtiyajigha köz tikken xitay bilen yawropa döletlirining soda munasiwitide qollan'ghan usullirini tehlil qilghan aptor, xitayning bu musabiqide insan heqlirini depsende qilish bedilige bu musabiqide utup chiqiwatqanliqini yazidu.

Aptor mundaq deydu: "xitay hökümiti afriqidiki nurghun döletler bilen hemkarliq ornatqandin buyan ularning otturisidiki soda munasiwetliri kündin-kün'ge qoyuq bolmaqta, bu hal yawropani bi'aram qilishqa bashlidi. Fransiye tashqi ishlar ministirlikining bergen melumatidin qarighanda xitay bilen afriqa döletlirining otturisidiki soda munasiwiti barghansiri küchiyip 2000 - yildikige qarighanda 5 hesse artqan bolup her yili yilliq soda sommisi 50 milyard amérika dolliridin yuquri bolghan.

Aptor maqalisida özi igiligen uchurlardni neqil qilip xitay shirketlirining hazir afriqa döletliride qurlush, soda sétiq, téléfon , yéza-igilik, néfit saheliride küchlük asasqa ige bolup , yawropa üchün chong xiris élip kéliwatqanliqini hetta xitay hökümiti soda jehettiki ewzellikidin paydilinip afriqa döletlirining siyasetlirigimu tesir körsitishke bashlighanliqini, ular mushu noyabirning béshidiki heptisidila 48 afiriqa döletliri bilen bolghan soda munasiwitide nechche milyard dollargha ige bolghanliqini yazidu.

Aptorning eskertishche, gérmaniyining bash ministiri enjila mérkél xanim yawropa bilen afriqa döletliri munasiwiti heqqide toxtilip: afriqa döletliri bilen peqet xitayla soda munasiwiti ornitip qalmastin belki yawropa döletliri téximu köp soda munasiwiti ornitish kérek, biraq soda munasiwitide diqqet qilidighan bir noqta afriqining muhit mesilisidur. Buninggha qarita toghra bir usul tépish kérek. Gérmaniye 2007 yili yawropaning re'is döliti bolghanda afriqa bilen bolidighan soda munasiwiti halqiliq bir basquchqa kiridu, deydu.

Aptor maqalisida gherb döletliri bilen xitayning afriqa döletliri bilen bolghan soda munasiwitide tutqan mu'amilisi heqqide toxtilip mundaq yazidu:

Meyli shimali amérika döletliri bolsun, meyli yawropa döletliri bolsun afriqa döletliri bilen bolghan soda munasiwitide démokratiye we kishilik hoquq mesililirini aldinqi orun'gha qoyuwalidu, biraq xitay hökümiti bolsa démokratiye we kishlik hoquq dégenler bilen hésablashmaydu, ular peqet soda we menpe'etnila oylaydu, shunga ular da'im afriqa döletlirining bayliqilirini kontrol qilip turghan chong sodigerler bilen, kan bayliqlirini igilep turghan militaristlar bilen we dölet hoquqini changgiligha kirgüzüwalghan milletchi siyasonlar bilen hemkarliq ornitidu. Ular afriqa döletliri bilen soda munasiwiti ornatqanda héchqandaq shert qoymaydu, bu nurghunlighan afriqa döletlirining könglige yaqidu, ular xitayning bu xil tashqi siyasitini yaxshi köridu we qollaydu. Gerche kishlik hoquq sahesidiki bir qisim kishiler xitayning bu xil siyasiti afriqa döletlirining namratliqtin qutulushigha melum tesir körsitishi mumkin dep qarisimu, emma xitay hökümitining kishilik hoquqning depsende bolishigha qarimay peqet sodidiki paydilina oylishi afriqa döletliridiki kishlik hoquq ehwalining nacharlishishigha türtke bolishi mumkin dep qarimaqta.