Xitayning afriqa siyasiti


2007.01.10

15‏- Esirde bashlan'ghan klassik mustemlikichilikte asasen chet'el ishghalchi küchliri uzaqtiki döletlerni ishghal qilip, ularning tashqi siyasiti we iqtisadining kontrolluqini qoral küchi bilen öz qollirigha alatti hemde bu döletlerning teb'iy bayliqlirini talan ‏- taraj qilatti.

Yawrupa döletlirining afriqa we asiya qit'eliride élip barghan siyasitini asasen klassik mustemlikichilik dep teriplesh mumkin. Ikkinchi dunya urushidin kéyin asiya we afriqa qit'eliride mustemlikichilikke qarshi bashlan'ghan heriketler, klassik mustemlikichilikning yer yüzidin yoqilip, yéngi bir mustemlikichilik sheklining otturigha chiqishigha seweb boldi. Gherb döletliri afriqa we asiya döletliride meblegh sélish we ilghar téxnik qorallirini ishlitish arqiliq mezkur qit'elerdiki yéngi mustemlikichi küchlerge aylandi.

Afriqa qit'esidiki yéngi mustemlikichi

Yéngi mustemlikichilik dep atalghan bu mustemlikichilik shekli, mahiyet jehettin kona mustemlikichilik bilen oxshash bolup, peqetla chet döletlerni ishghal qilish shertini öz ichige almaydu. Shuning üchünmu afriqa we asiya qit'esidiki nurghun döletler shekil jehettin bolsimu, özlirining musteqiliqini qoghdap kelmekte.

Yéngi mustemlikichilikte, mustemlikichi küchler ajiz döletlerning iqtsadiy menbelirining, siyasiy tüzümining kontrolluqini öz qollirigha élip, ularning teb'iy menbelirini ikspilatatsiye qilidu.

Gherbtiki nurghun siyasetchiler we siyasiy mulahizichiler on yil burun afriqa döletlirining siyasitide héchqandaq rolgha ige bolmighan xitayning, nöwette afriqa döletlirige meblegh sélish, bu döletlerni xitayda ishlepchiqirilghan tawarlarni satidighan bazargha aylanduruwilish, ularning tebi'iy bayliqlirini bulang-talash qilish we ishchilarni xalighanche ikspilatatsiye qilish, afriqa xelqining démokratiye we kishilik hoquq teleplirini emelge ashurushigha tosqunluq qilish arqiliq afriqa qit'esidiki yéngi mustemlikichi küchge aylan'ghanliqini bildürmekte.

Ularning éytishiche, gerche xitay hökümiti birer afriqa dölitini ishghal qilip, bu döletlerde herbiy baza turghuzmighan bolsimu, afriqidiki öz xelqini qattiq qol siyaset bilen bashquruwatqan döletlerge meblegh sélish, ularning herqandaq siyasitini qollash arqiliq teb'iy bayliqilirini ishlitish hoquqini qolgha keltürüp, özining afriqidiki yéngi mustemlikichi küch ikenlikini ispatlimaqta.

Xitayning kishilik hoquq depsendichiliklerge köz yumushi uninggha qolayliq yaratqan

Jashiwa ayzinmen we jashiwa kurlantsikning xitayning afriqa siyasiti namliq maqaliside bildürüshiche, xitayning afriqa döletliride siyasiy we iqtisadiy nopuzini bundaq téz tiklishide uning bolupmu bashqa dölerlerning ichki ishlirigha arilashmasliq toghrisidiki bayanatliri muhim rol oynighan. Gherb döletlirining meblegh sélish we iqtisadiy yardem mesilisini démokratik islahat we kishilik hoquqqa hürmet qilish shertige baghlighanliqi, afriqidiki diktator hakimiyetlerning özlirini xitayning qoynigha étip, öz döletliride xitaygha herjehettin qolayliq yaritip bérishige seweb bolghan.

Négériye, sudan we an'gola qatarliq dületlerning néfit menbelirini xitay shirketlirige keng ichiwitishi hemde zimbabuwi we zambiye qatarliq döletlerning téléfon alaqe si'istémisini xitay shirketlirige tapshurushi, xitayning hökümitining mushu siyastining bir netijisdur.

Lékin bezi mutexesssilerning éytishiche, afriqa döletliridiki bezi rehberlerning xitayni qarshi alghanliqi, bu qit'ediki addi puqralarmu xitayni qarshi alidu, dégenlik emes elwette. Shuning üchün gerche xitay nöwette afriqidiki tesirini künséri kücheytiwatqandek körünsimu, emma xitayning afriqidiki diktator hakimiyetlerni shertisz qollishi uzun muddette béyjing üchün nahayiti ziyanliq netijilerni keltürüp chiqirishi mumkin. (Qanat)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.