Amérika dölet mejlisi awam palatasi, xitay - amérika munasiwetliri heqqide guwahliq bérish yighini ötküzdi

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yighinda amérika qoshma shtatliri mu'awin tashqi ishlar ministiri jon dimitri negroponté guwahliq berdi. Capitol Hill in Washington, DC 01 May 2007. AFP PHOTO/Saul LOEB

Seyshenbe küni (1 - may) amérika dölet mejlisi awam palatasining tashqi ishlar komitéti yighin échip, xitay - amérika siyasi, iqtisadi we bixeterlik munasiwetlirining kelgüsi heqqide guwahliq berdi.

Yighin awam palatasining tashqi ishlar komitétining re'isi tom lentos ependining riyasetchilikide dawam etti. Yighinda amérika qoshma shtatliri mu'awin tashqi ishlar ministiri jon dimitri negroponté guwahliq bérip, amérikining xitay munasiwetliridiki siyasiy mewqesini ipadilidi.

Amérika-xitay munasiwitidiki 6 nuqta

Negroponté, amérikining xitay munasiwetliridiki nishanini, sherqiy asiyada tinchliq we muqimliqni saqlash, énérgiye bixeterlikige kapaletlik qilish we muhitni qoghdash asasida xitayda iqtisadni ilgiri sürüsh, yadro qorallirini cheklesh, térrorluqqa qarshi turush, yuqumluq késellerning aldini élish, xelq'araliq insaniy yardem yetküzüsh ishlirigha inkas qayturushta ijabiy hemkarliqini kücheytish, insan heqliri we diniy erkinlikini ilgiri sürüsh qatarliq 6 nuqtigha yighinchaqlidi.

Amérikining xitay munasiwetliridiki nishanini emelge ashurushtiki siyasiti heqqide jon negroponté : "xitayni xelq'ara munasiwetlerde mes'uliyetchan we muqimlashturush rolini oynaydighan dölet süpitide heriket élip bérishqa righbetlendürüsh " dédi.

Emma u yene, bezi mesililerni ikki terep söhbiti arqiliq hel qilghili bolmaydighanliqini hemde shundaq mesililerde amérika öz qimmet qarishini saqlap qalidighanliqini ipadilidi.

Negroponté, xitaydiki kishilik hoquq we diniy erkinlik mesililiri jehette Uyghurlar heqqidimu alahide toxtalghan bolup,xitayning Uyghur we tibetlerning diniy erkinlikini boghuwatqanliqini we xitay hökümiti öz puqralirining eng eqelliy kishilik hoquqlirigha hörmet qilishi kéreklikini tekitlep: "tibetning ehwali shuningdek shinjang ölkisidiki Uyghur musulmanlar uchrawatqan mu'amile amérika üchün eng muhim kishilik hoquq we diniy erkinlik mesilisi süpitide mewjut bolup turmaqta" dédi.

U xitaydiki kishilik hoquq mesilisi üstide toxtilip yene, xitayning choqum öz puqralirining sözlesh, neshr qilish, étiqad qilish we a'ile qurush, köpiyish jehettiki erkinlik hoquqigha hörmet qilishi kéreklikini otturigha qoydi.

Amérika ‏- xitay sodisi adil emes, amérikagha qizil reqem élip keldi

Mezkur yighinda yene, amérika ‏- xitay munasiwetlirige jiddiychilik élip kéliwatqan soda alaqiside meydan'gha chiqqan tengpungsizliq otturigha qoyulghan bolup, negroponté, xitayning bazar igilikige ötüshidiki kemtük jayliri amérikigha 235.5 Milyard dollar qizil reqem élip kelgenlikini körsitip ötti.

Melum bolushiche, xitay amérikigha qaritilghan éksport miqdarini ashurush üchün xitay pulining qimmitini 40 pirsent töwenletken iken. Aldimizdiki bir nechche hepte ichide amérika awam palat ezaliri xitay pulining qimmiti mesilisige qarita qanun layihesi maqullash pilanini tüzgen.

Wahalenki, charshenbe küni washin'gtonda ötküzülgen amérika- xitay soda munasiwetliri muhakime yighinida, amérika soda ministiri hénri pa'ulson mushu ayning axirida xitay bilen élip baridighan soda we pul- mu'amile söhbitining kütkendek bösüsh xaraktérlik netije bérish éhtimalliqining anche yuqiri emeslikini körsetti.

Mezkur söhbet yighini pétérsén xelq'araliq iqtisad institutining orunlashturushi bilen ötküzülgen bolup, bu yighinda pa'ulson xitay hökümitining xitay pulining qimmitini östürüsh qedimini yenimu tizlitish kéreklikini tekitlep, xitayda bazar riqabiti békitken pul mu'amile tüzümi bolmighan ehwal astida xitayning xelq'araliq iqtisadi sistémigha shunche singiship kétishi "binormal qilmish" dédi.

Lékin pa'ulson xitay hökümitining xitay pulining qimmitini östürüsh qedimini tizlitish mayilliqi jehette héchqandaq pikir bayan qilmidi. U yene, xitay soda emeldarlirining washin'gton ziyariti jeryanida,ular bilen yépiq halda élip bérilidighan muzakirining öz-ara chüshenche hasil qilishta mu'eyyen paydisi barliqigha ishenchisini ipadilidi.

Emma seyshenbe künidiki guwahliq bérish yighinida kaliforniyilik awam palata ezasi dana rora bakér xitayda hazirghiche éniq bir iqtisadi tüzülme islahati bolmighanliqi seweblik amérikining ziyan'gha uchrap kéliwatqanliqini körsitip: "biz hazirghiche, bu wehshi mexluqni soda we amérika-xitay munasiwetliri arqiliq köndürgili bolidu we xitayda islahat bolidu dep ishinip kelgen. Lékin xitayda héchqandaq islahat bolghini yoq" dédi.

Amérika qoshma shtatliri bilen xitay hökümiti ötken yili dékabirda birinchi qétimliq "istratégiyilik iqtisadi di'alog" élip barghan bolup, ikkinchi qétimliq di'alog mushu ayning 23-24 ‏- künliri amérika paytexti washin'gtonda ötküzilidu. (Jüme)