"Amérika -xitay munasiwetliri dunyaning kilechikini shekillendüridu"

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérika mutexessisliri 21‏- esirde xelq'ara munasiwetlerdiki eng muhim mesile amérika -xitay munasiwetlirining yünülüshi bolidu. Amérika -xitay munasiwetliri dunyaning kilechikini shekillendüridu, déyshmekte.

Xitayning iqtisadiy tereqqiyatining sür'iti, buninggha egiship xitay ‏- amérika soda munasiwetliridiki qizil reqemning yildin -yilgha örlishi we xitayning herbiy küchini künséri köcheytip, teywen'ge qaratqan tehditini jiddiyleshtürüshi amérika siyasetchilirini eng köp endishilendürüwatqan mesile bolup qaldi. Amérika xitaygha qarita qandaq bir siyaset élip bérishi mumkin?

Xitaygha qaratqan siyasitining qandaq bolidighanliqigha amérikining kélerki prézidénti qarar béridu

Amérikining xitaygha qaratqan siyasitining qandaq bolidighanliqigha amérikining kélerki prézidénti qarar béridu. Shuning üchün siyasiy mulahizichiler, 2008 ‏- yilda ötküzülidighan prézidént saylimi namzatlirining xitaygha qarita élip baridighan siyaset heqqidiki süzlirini ehmiyetlik dep qarimaqta.

2008 - Yili élip bérilidighan prézidént saylimida üzlirini namzat körsetken démokratlar arisida amérikining sabiq prézidénti bil kilntonning ayali héleri kilinton bashqa démokrat partiye namzatlirigha qarighanda xitaygha qarita qattiqraq siyaset élip baridighandek turidu.

Chünki u bashqa démokrat partiye namzatlirining eksiche, saylam teyyarliqi nutuqlirida xitayning iqtisadiy tereqqiyati we uning amérika iqtisadigha yetküzüwatqan selbiy tesiri üstide alahide toxtalmaqta. Héleri kilinton 2007‏ - yili féwral éyida amérika merkez bankisining re'isi ben bernanki we maliye minstiri henri pawelsun'gha xet yézip, ulardin xitaygha bérilidighan qerzni azaytishini telep qilghan.

Démokratlar partiyisining namzatlirining xitaygha qarita köz qarashliri

Héleri kilinton nutuqlirida xitayning kishilik hoquq xatirisini qattiq tenqid qilmaqta hemde xitay hökümitini xitay puli üstidiki kontrolluqini bikar qilishqa chaqirmaqta. U yéqinda muxbirlar bilen ötküzgen söhbitide "men xitay rehberliridin xitayda qanun hakimiyitini tiklishini, xitay puli üstidiki kontrolluqini bikar qilishini telep qilimen" dégen.

Amérika dölet mejlisi kéngesh palatasi ezasi krsitorfer dod, amérikining xitaygha qarita qattiq siyaset élip bérishini qollaydighan démokrat partiyisi prézidént namzatlirining yene biri hésablinidu. U 2007 ‏- yili féwral éyida xitayning herbiy küchini kücheytishige qarshi turush üchün, amérika mudapi'e minstirliqidin sherqiy asiya rayondiki su asti paraxotining sanini köpeytishini telep qilghan idi.

2008‏- Yilida ötküzülidighan prézidént saylimida démokrat partiye namzatlirining béri bolghan jon edward, amérikining xitaygha qarita yumshaqraq siyaset élip bérishi kéreklikige ishinidighan namzatlar qataridin orun alidu. Xewerlerge qarighanda, u xitay- amérika munasiwetlirining tereqqiyatigha köp ehmiyet béridiken hemde xitay rehberlirining iqtisadiy tereqqiyatni dawamlashturush üchün dunyada turaqliq we muqimliqni ündeydighanliqigha ishinidiken.

Démokratchilarning 2008 ‏- yilida ötküzülidighan prézidént saylimidiki eng küchlük namzatlirining béri bolghan barak obama, gerche xitay bilen hemkarlishishqa qiziqidighanliqini ipadiligen bolsimu, emma xitayni amérikining dunyadiki eng chong riqabetchisi dep qaraydiken. U 2007 ‏- yili april éyida démokratchi prézidént namzatliri bilen ötküzülgen bir munaziride, " xitay bizning ne dostimiz, ne düshminimiz. Xitay bizning riqabetchimiz" dégen. Obama,2007 ‏- yili april éyida bergen bayanatida, "eger men prézidént wezipisige saylansam, xitay bilen munasiwetlerni dawamlashturimen. Emma kishilik hoquq, eqiliy mülük hoquqi qatarliq mesililernimu ikkilenmey otturigha qoyimen" dégen.

Démokratchilarning yene bir prézidént namzati bolghan bil richardsn bolsa, xitay bilen diplomatik munasiwetlerni tereqqiy qildurush we bu arqiliq kishilik hoquq we muhit mesililirini bir terep qilish pikrini otturigha qoymaqta. Uning qarshiche, amérika -xitay diplomatik munasiwetlirining tereqqiy qilishi, kishilik hoquq we muhitning bulghinishi qatarliq mesililerning otturigha qoyulushi üchün purset yaritidiken. (Ömer qanat)