Amérika bilen xitay, afghanistan we pakistan mesiliside hemkarlishishqa kélishken

Prézidént obama bilen xéllariy xanim, 1 - aprél küni, londondiki 20 dölet bashliqliri yighini harpisida, amérikining engliye bash elchisining öyide, xitay prézidénti xu jintawni kütüwalghan.

Talibanlarning pakistanda hakimiyetni tartiwélish xewpi bolsa amérikini endishige séliwatqan jiddi mesile bolup qalmaqta. Buning üchün amérika rayondiki döletler bilen bolghan hemkarliqni kücheytishke bashlighan. Prézidént obamaning alahide wekili richard xolbrukning xitay ziyariti amérika hökümitining bu jehettiki dipli'omatik pa'aliyetlirining bir qisimi.

Pakistanning qebililer rayonidiki taliban küchlirining zoriyip, afghanistan we dunyadiki yadro qorallargha ige yigane islamiy dölet - pakistanda hakimiyetni tartiwélish xewpi, amérikini rayondiki döletler bilen hemkarliqni kücheytishke mejburlimaqta. Pakistanning qebililer rayonidiki sherqiy türkistan küchlirini xitayda jiddi tehdit, dep élan qilghan béyjing hökümiti bolsa peyshenbe küni amérika bilen pikir birlikige kélip, afghanistan we pakistanda hemkarlishishni qarar qildi.

Amérika prézidéntining alahide wekili richard xolbrok xitayni 2 künlük ziyaret qilip, xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi, mu'awin tashqi ishlar ministiri dey binggolar bilen bu mesile üstide mexsus söhbet ötküzgen. Xolbrok peyshenbe küni élan qilghan bu heqtiki bayanatida ikki terepning afghanistan, pakistan weziyitige da'ir mesililerde pikir birliki hasil qilghanliqini eskertip, her ikki döletning rayonda tehditke duch kéliwatqanliqini bildürgen.

U hemkarliqning sewebini chüshendürüp, "chünki bizning ortaq tehdit, ortaq riqabet we ortaq meqset jehettiki tonush birlikimiz bar," dégen. Xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bolsa ikki terepning afghanistan we pakistandiki mesililerde hemkarlishishqa kélishkenlikini bildürgen.

Bezi közetküchiler, amérika xitayning rayondiki diniy radikalizmni tazilap, afghanistan we pakistan weziyitini tinjitish ishliridiki roli nahayiti muhim, dep qaraydighanliqini, chünki xitayning pakistanda zor tesir küchi barliqini bildürmekte. Bu sözler pakistandiki Uyghur weziyet közetküchisi ershidin ependige tewe bolup, u yene, xitayning közi pakistan qebililer rayonidiki sherqiy türkistan küchlirige chüshüklük ikenlikini bildürdi.

Xolbrokning bayanati chet'eldiki Uyghur teshkilatlirining diqqitini qozghimay qalmaytti. Radi'omizda élan qilghan bu heqtiki bayanatida xitayning pursetni ghenimet bilip, memliket ichidiki Uyghurlarni üzlüksiz basturush xewipi barliqini tekitligen Uyghur milli dawasining rehbiri, dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanim, özlirining weziyetning tereqqiyatini sezgürlük bilen közitiwatqanliqini bildürdi.

Richard xolbruk, amérikining sabiq prézidénti klinton dewridiki mu'awin tashqi ishlar ministiri. U, 1996 - yildiki sérbiye bilen bosniyini yarashturushni mezmun qilghan deyton kélishimining pilanlighuchisi idi. Xolbrok, obama dewride amérika prézidéntining jenubiy asiya ishliri alahide wekillikige teyinlen'gen. Afghanistan bilen pakistanda xitay bilen hemkarlishish pikiri xolbrokning pilani idi.

U, 2008 ‏ - yili amérika dölet mejlisidiki bir yighinda bush hökümitining afghanistanda xitay bilen hemkarlashmighanliqini tenqidligen. Xolbrok, xitayning sherqiy türkistan mesilisidiki sezgürlüki sewebi afghanistanda amérika bilen hemkarlishishni xalaydighanliqini bildürgen idi.

Pakistanning qebililer rayonidiki sherqiy türkistan islam herikiti küchlirining adem sani, teshkili ehwali, rehberlik qatlimi qatarliqlar kishilerge melum bolmighan bir sir. Pakistandiki ershidin ependi, sh t i herikitining rehbiri hesen mexsumning ölümidin kéyin, rayondiki sherqiy türkistan küchlirining rayondiki türlük guruhlarning qaniti astida pa'aliyet élip bériwatqanliqini bildürmekte. Bu sözler pakistandiki Uyghur weziyet közetküchisi ershidin ependige a'it.

Xitay hökümiti, 2008 ‏ - yili 1 ‏ - ayda yüz bergen pamir igizlikidiki "kosrap weqesi" ning sh t i herikiti bilen munasiwetlik ikenlikini ilgiri sürüp, sh t i herikitining pamirdiki bir bazisini tarmar qilghanliqini, 17 neper sherqiy türkistan jengchisining öltürülgen, 18 jengchining esir élin'ghanliqini bildürgen idi. Lékin "kosrap weqesi" ning heqiqi ehwali, weqening sh t i herikiti bilen bolghan munasiwitige da'ir mesililer hazirgha qeder terepsiz menbelerning aydinglashturushigha érishelmigen.

Rabiye qadir xanim, térrorizmgha qarshi turush nöwettiki dunya weziyitide xelq'ara munasiwetlerdiki zor mesile bolup qalghanliqini, xitay - amérika arisidiki pikir birliki amérikining Uyghur mesilisige köngül bölüshige tosalghu bolmaydighanliqini, amérikining bu jehettiki ipadisige ümidwar qaraydighanliqini bildürdi.

Xolbrok bilen yang jyéchining afghanistan bilen pakistanda hemkarlishish bu heqtiki bayanlirida hemkarliqning shekli, xitayning hemkarliqtiki roli, konkrét nishani we menpe'eti qatarliqlar toghrisida tepsili uchur bérilmigen.