Xitay aqqunlirining Uyghur diyaridiki menpe'et kürishi

• Muxbirimiz ekremning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Birleshken döletler teshkilatining "kishilik hoquq xitapnamisi"da, her qandaq puqraning döletning siyasiy bésimidin xali halda köchüsh we olturaqlishish erkinlikige dexli - teruz qilmasliq tekitlen'gen. Emma bashqa yerge köchüp kélip olturaqlashqan puqralarning esli yerlik xelqning menpe'etini talan - taraj qilishi mutleq cheklen'gen. Chet'ellerdiki kishilik hoquq organlirining we Uyghur siyasiy pa'aliyetchilirining pikrige asaslan'ghanda, xitay aqqunlirining Uyghur diyarigha köplep köchüp kélishi, istixiyilik köchüshtin bashqa, xitay hökümitining seperwerliki hem righbetlirige tayan'ghan bolup, bu köchüp kelgen aqqunlarning mutleq köp qismi bu zéminning yerlik xelqi bolghan Uyghurlarning menpe'etini qurban qilish bedilige hayatliq shara'iti we bayashadliqqa érishiwatqanliqi üchün, bu xil köchüsh izchil halda Uyghurlar we xelq'ara jem'iyetlerning naraziliqlirini qozghap kelmekte.

Dawamlishiwatqan talan - taraj

Xitay tor betliridiki statistikiliq melumatlargha asaslan'ghanda, 1940 - yilliri Uyghur diyaridiki omumi nopusi 400minggha yetmeydighan xitay puqralirining hazirqi nopusi, bingtüenning nopusini hésabqa almighanda 7 milyondin ashqan. Uyghur diyarida yashawatqan hem ayiqi üzülmey kéliwatqan bu xitaylarning Uyghurlarning heq - hoquqlirini depsende qilip, öz éhtiyajlirini qanduruwatqanliqi metbu'atlarda köp tekitliniwatqan téma bolsimu, bu aqqunlarning öz ‏- ara menpe'et talishish küreshlirige a'it xewerler anche köp ashkarilanmaydu. Böshün tor bétining 3 - ayning 4 - künidiki " qutubi yéziliridiki yéza bashliqi, partiye ezalirining yéza tupraqlirini qanunsiz talan - taraj qilishi" namliq xewirige asaslan'ghanda, Uyghur diyaridiki yézilarning partkom sékritarliri, yéza - kent bashliqliri we soda shirketlirining mes'ulliri bolghan xitaylarning bir biridin menpe'et taliship, öz ‏-ara jenggi - jidel qilish hadisiliri omumlashqan.

Yéqindin buyan, bu riqabette meghlup bolghan, toghrisi, közligen meqsidige yételmigen bezi xitaylar, reqibliri üstidin hökümetke erz sunushqa hem tor betliride bu xiyanetchilik, chérikliklerni pash qilip, öch élishqa bashlimaqta. ' Boshün tori ' da élan qilin'ghan bu pash qilish doklatini ma shinlong isimlik bir xitay yaki tun'gan yazghan. U mezkur doklatning astigha özining téléfun nomurini qaldurup qoyghandin sirt, qutubi nahiyisidiki bir kent bashliqining yer - mülüklerni qaqti - soqti qilish jeryanida ishletken yalghan höjjetning eyni nusxisini chaplap qoyghan.. Xewerde körsitilishiche, qutubi nahiyisidiki yéza - kentlerning bashliqliri turalghu öy üchün ajritilghan yerlerni, térilghu yerlerni we otlaqlarni öz tughqanlirigha, yéqinlirigha xalighanche bölüp béridiken. Xitay sodigerlirige erzan bahalarda sétip, tapqan pulni xiyanet qilidiken. Eger u hoquqidin élinip ketse, uning ornigha chiqqan yene birsi, oxshashla talan - taraj qilish, xiyanet qilishni dawamlashturidiken.

Xitaylashqan hoquq sahesi

Uyghur ziyalisi erkin'ay xanimning éytishiche, bu xewerde tilgha élin'ghan weqeler Uyghur diyaridiki yuqiri derijilik hökümet organliridiki xitaylarning uchigha chiqqan chériklik we talan - tarajlirining delili emes, belki Uyghur diyarigha kélip uzun ötmeyla xitay hökümitining orunlashturushi bilen yéza we kentlerge bashliq boluwalghan xitay aqqunlirining Uyghur zéminida élip bériwatqan omumlashqan bulangchiliq heriketlirining ashkarilan'ghan addiy bir misali iken.

Melumatlargha asaslan'ghanda, bundin 10 yillar ilgiri, Uyghur diyarida töwen dégende, peqet nahiyilik partkomning sékritarliri xitay bolghan bolsa, hazir yéza we kentlerning sékritarlirighiche xitayliship ketken. Bundaq bolushi, bir tereptin xitay hökümitining her qandaq Uyghurning sadaqitige bolghan ishenchisining yoqluqini körsetse, yene bir tereptin, xitay hökümitining xitay aqqunlirini hoquq we menpe'et bilen teminlep, aqqunlarning Uyghur diyarida köplep olturaqlishishini emelge ashurush arqiliq, özining Uyghur wetinige bolghan mustemlikisining ömrini uzartishni meqset qiliwatqanliqini ipadileydiken.

Zulum bar yerde qarshiliq tügimeydu

Uyghurlarning hazirgha qeder xitay hökümitige qarshi élip barghan qarshiliq heriketlirining sewebini analiz qilidighanlar we uning aqiwitige köngül bölidighanlar az emes.

Xitay aqqunlirining Uyghur diyarida hökümran bir millet süpitide meghrur yashawatqanliqi, ularning her qandaq jinayetlik menpe'etlirining qanun teripidin qoghdiliwatqanliqi, eksiche Uyghurlarning meyli iqtisadi sahede bolsun, medeniy sahede bolsun we meyli ijtima'iy, diniy yaki siyasiy sahede bolsun, heq - hoquqlirining héchqandaq kapaletke ige emesliki, bu zulumning haman bir küni Uyghurlar arisida küchlük inkas qozghap, xitay hökümranliqigha qarshi zor kölemlik qozghulushni meydan'gha keltüridighanliqi, siyasiy analizchilar teripidin tekitlenmekte. (Ekrem)