Xitay b d t kishilik hoquqi kéngishining ezaliqigha saylandi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Birleshken döletler teshkilatining nyo-yorktiki bash shtabi sirtidiki tolghan'ghan tapancha. Kuba, xitay we se'udi erebistan qatarliq kishilik hoquq xatirisi nachar döletler b d t kishilik hoquq kéngishige eza bolup saylandi. AFP

B d t omumi qurultiyining bu yil 3 - aydiki qarari boyiche kishilik hoquq komitétini bikar qilip, uning ornigha kishilik hoquqi kéngishini qurush qarar qilin'ghandin kéyin 5 - ayning 9 - küni b d t omumi qurultiyi kishilik hoquqi kéngishining ezalirini saylap chiqti.

Kishilik hoquqi kéngishige eza 47 dölet ichide kishilik hoquqi xatirisi tenqidke uchrawatqan xitay, pakistan, kuba qatarliq döletler saylamda mezkur kéngeshke eza bolush salahiyitige ige boldi. Lékin xitayning b d t kishilik hoquqi kéngishige eza bolup saylan'ghanliqi bezi kishilerni ümidsizlendürse, bezi teshkilatlar buni bir "purset," dep qarimaqta.

Xitayning b d t diki wekili 5 - ayning 2 - küni junggoning kishilik hoquqi kéngishige namzat bolidighanliqini jakalighanda, "jonggo tereqqi qiliwatqan nopusi köp dölet. Jonggo kishilik hoquq saheside qilishqa tégishlik yene nurghun ishlar bar," dep tekitligen idi. Xitayning kishilik hoquqi kéngishige namzat bolidighanliqini jakarlighanda élan qilghan saylam xitapnamisida otturigha qoyghan wedisi, xitayning iqtisad islahat muweppiqiyiti we kishilik hoquq saheside chiqarghan qanunlirini tekitleshni asas qilghan.

Xitay démokratliri: xitay hökümitige bir sinaq

Xitaydiki démokratik guruhlar we öktichi zatlarning eskertishiche, jonggo hökümiti "kishilik hoquq saheside qilishqa tégishlik nurghun ishlar bar," dep tekitligen bolsimu, lékin söz we metbu'at erkinliki, siyasi we wijdan mehbuslirini qoyup bérish, siyasi, diniy öktichilerge ziyankeshlik qilishni toxtutush qatarliq mesililerde konkirit wede bermigen.

Jonggo kishilik hoquqi we diniy erkinlik saheside ilgirleshke érishmey turup, amérikining xitay bilen normal munasiwet qilish mümkinchiliki menggü mewjut emes." Xitayning b d t kishilik hoquqi kéngishige eza bolup saylan'ghanliqi amérikidiki Uyghur teshkilatlirini "heyran" qaldurdi.

Béyjingdiki terepsiz obzorchi lyu shawbo ependi, "emdi jonggo b d t kishilik hoquq kéngishining ezaliqigha saylan'ghandin kéyin, aldi bilen uning söz -herikiti bir - birige uyghun kélemdu - kelelmemdu, buninggha qarash kérek. Hazir xelq qurultiyi siyasi hoquq ehdinamisini testiqlamdu - testiqlimamdu, dégen mesile, jonggo hökümitining söz - herikiti birdeklikke ige - ige emeslikini ispatlaydighan sinaqtur," deydu.

Lyu shawboning eskertishiche, xitay hökümiti b d t puqralar hoquqi we siyasi hoquqi ehdinamisigha imza qoyghili 10 yil bolay, dep qalghan bolsimu, lékin xelq qurultiyi mezkur ehdinamini hazirghiche testiqlimighan. Lyu shawbu, "bu ehdinamini testiqlash yaki keynige sürüsh jonggo hökümitining semimiyitini sinaydighan purset," dep qarimaqta.

Riqabet we purset

Xitayda tarqitilidighan "puqralar hoquqini qoghdash" tor ponkitining mes'uli li jyen, xitay hökümiti kishilik hoquqi teshkilatlirining xitayda ashkare pa'aliyet élip bérishini qanunlashturush kérek, dep qaraydighanliqini bildürdi. U, "jonggo kishilik hoquqi pa'aliyetchilirining jonggo chong quruqluqidiki xizmiti qanunlashturulushini ümid qilimen," deydu.

Buning sel aldida merkizi nyu yorktiki jonggo kishilik hoquqi jem'iyiti, xitayning b d t kishilik hoquqi kéngishige eza bolup saylan'ghanliqini "riqabet we purset," dep atighan. Jonggo kishilik hoquqi jem'iyiti, "jonggoning quruq shu'arni tashlap kishilik hoquqni heqiqi türde qoghdash we hörmet qilish waqti kelgenliki", we " ilgiriki kishilik hoquqi komitétida yüz bergen siyasi oyunlarning qaytilanmasliqigha kapaletlik qilishqa chaqirimiz," deydu.

Amérika: kishilik hoquq xatirisi nachar döletlerning eza bolup kiriwélishini tosalmiduq

Bu qétimqi saylamda namzat dölet, kishilik hoquqi kéngishige eza bolush üchün 96 döletning qollishigha érishishi kérek bolsimu, lékin xitay 143 döletning qollap bilet tashlishi bilen mezkur kéngeshning ezaliqigha saylandi. Amérika, mezkur kéngeshke xelq'ara kishilik hoquqi ölchemlirini buzuwatqan döletler eza bolup kiriwélishni tosaydighan chare - tedbir élinmighanliqigha narazi bolup, özini namzat qilip körsetmigen.

Emdi jonggo b d t kishilik hoquq kéngishining ezaliqigha saylan'ghandin kéyin, aldi bilen uning söz -herikiti bir - birige uyghun kélemdu - kelelmemdu, buninggha qarash kérek. Hazir xelq qurultiyi siyasi hoquq ehdinamisini testiqlamdu - testiqlimamdu, dégen mesile, jonggo hökümitining söz - herikiti birdeklikke ige - ige emeslikini ispatlaydighan sinaqtur,

Amérika tashqi ishlar ministirlikining 2005 -yildiki kishilik hoquqi doklatida, jonggo "kishilik hoquqi xatirisi nachar we hökümet kishilik hoquqni éghir derijide depsende qilishni dawamlashturiwatqan dölet," dep xatirlen'gen idi.

Amérikining mu'awin tashqi ishlar ministiri robért zoli'éykning eskertishiche, xitayning kishilik hoquqi xatirisi izchil türde nachar bolup kelmekte. Zoléyk bu sözlerni charshenbe küni amérika dölet mejlisidiki bir ispat bérish yighinida, junggoda metbu'at erkinliki we ishchilar uyushmilirining rolini tilgha alghanda tekitligen. Robért zoléyk, "erkin jonggo saghlam jonggo dimekliktur. Erkin metbu'at mes'uliyet tuyghusini turghuzush we xitayda omumlashqan xiyanetchilik mesilisini bir terep qilishqa yardemchi bolidu. Musteqil ishchilar uyushmiliri emgekchilerning menpe'etini qoghdash we ixtilaplarni bir terep qilishta téximu yaxshi rol oynaydu," deydu. Zoléyk, xitayda puqralar yerlik hökümet ishlirigha erkin qatnishalisa, mesilini zorawanliqqa tayinip hel qilish mumkinchiliki aziyidighanliqini bildürdi.

Jonggo kishilik hoquqi xatirisi yaxshilanmisa, amérika bilen normal munasiwiti bolushi mumkin emes

Amérika dölet mejlisi awam palata ezasi tam lantosning eskertishiche, "jonggo kishilik hoquqi we diniy erkinlik saheside ilgirleshke érishmey turup, amérikining xitay bilen normal munasiwet qilish mümkinchiliki menggü mewjut emes." Xitayning b d t kishilik hoquqi kéngishige eza bolup saylan'ghanliqi amérikidiki Uyghur teshkilatlirini "heyran" qaldurdi.

Merkizi washin'gtondiki xelq'ara Uyghur kishilik hoquqi we démokratiye fondi jem'iyitining bash katipi alim séytofning eskertishiche, kishilik hoquqi xatirisi nazaret qilinishqa tégishlik bir döletning kishilik hoquqi kéngishige eza bolup saylan'ghanliqi kishini heyran qalduridiken.

Lékin xitay hökümiti kishilik hoquqni omumi yüzlük ilgiri süridighanliqini bildürmekte. Xitay tashqi ishlar ministirliki bayanatchisi lyu jyenchaw, kishilik hoquqi kéngishining saylimi ötküzülgen küni "jonggo asasi qanundiki dölet kishilik hoquqqa hörmet qilidu we uni qoghdaydu," dégen prinsip boyiche kishilik hoquq ishlirini omumi yüzlük ilgiri süridu," deydu. (Erkin)