Xitay démokratliri tyen'enmén weqesining 20 yilliqida yer shari xaraktérlik zor kölemlik heriket qozghashni pilanlimaqta

Nensiy pélosi xanim, 4 - iyun küni amérika paytexti washingtonda ötküzülgen 1989 - yili 4 - iyun oqughuchilar herikitining 19 yilliqini xatirilesh yighinida sözde.

Xitay démokratliri shenbe we yekshenbe künliri amérikining kaliforniye shtatidiki mon'gomiriy baghchisigha yighilip, tyen'enmén weqesining 20 yilliqini qandaq xatirilesh mesilisini muzakire qilghan.

Tyen'enmén weqesi xitay hökümiti diplomatik sorunlarda yaki ashkara meydanlarda tilgha élishni xalimaydighan bir "köngülsizlik" bolup, mezkur weqe xitay iqtisadi tereqqiyatining serxoshluqi we waqitning ötüshi bilen yéngi ewlad xitaylar arisida asta - asta untuluwatqan bir tarixiy hadise. Lékin xitayning memliket ichi we sirtidiki mezkur weqe bilen munasiwetlik kishiler yeni démokratik xitaylar, tyen'enmén weqeside perzenti ölgen a'ililer we kompartiyige qarshi öktichi pikirdiki zatlarning neziride bu weqe untulghusiz, jawabkarliqi sürüshtürülüshke tégishlik tragédiyilik qirghinchiliqtur.

Xitay hökümiti 1989 ‏ - yildin béri bu kishilerning jawabkarlarni sürüshtürüsh, weqege qatnashqan hazirgha qeder türmidiki we chet'elde sürgündiki zatlargha kechürüm élan qilish, weqeni aqlash heqqidiki telep we pikirliridin xali bolalmay keldi. Chet'eldiki xitay démokratlar her yili 4 ‏ - iyun küni dunyaning her qaysi jaylirida tyen'enmén weqesini türlük usullar bilen xatirilep kelmekte we kishilerge 1989 - yili 4 ‏ - iyun küni yüz bergen béyjingdiki qirghinchiliqni xatiriletmekte idi. Kéler yili 6 ‏ - ayda tyen'enmén weqesining 20 yilliqi tolidu. Chet'eldiki démokratik xitaylar bolsa kéler yili mezkur weqening 20 yilliqi munasiwiti bilen tyen'enmén weqesini aqlash, weqege qatnashquchilargha kechürüm élan qilish, epu sorash, chet'eldikilerning yurtigha qaytishigha ruxset qilishni telep qilishni mezmun qilghan yer shari xaraktérlik zor kölemlik xatirilesh pa'aliyiti teshkilleshni, xitay da'irilirige weqeni aqlash toghrisida bésim ishlitishni pilanlimaqta.

Aldinqi küni xitay démokratiye sépidiki yétekchi zatlarning kaliforniye shtatidiki montgomériy baghchisida élip barghan 2 künlük yighini bu mezmunda bolup, ular kéler yili élip bérilidighan yer shari xaraktérlik xatirilesh pa'aliyitining konkrét küntertipini muzakire qilghan we bir qatar orunlashturushlarni élip barghan. "Junggo démokratiye herikitining 2008 ‏ - yilqi los ‏ - anjélis qurultéyi"dégen namdiki bu nöwetlik yighinda xitay "puqralar küchi" herikitining rehbiri yang jyenli, 4 ‏ - iyun weqesining 20 yilliqini xatirilesh pa'aliyitini chet'elde we xitayning ichki qisimida teng qanat yaydurush, heriketni bir ay dawamlashturushni we otturigha qoyulidighan teleplerni sanap ötken.

Yang jyenli mundaq deydu":‏ 1 ‏ - telep türmidiki 4‏ - iyun bilen munasiwetlik zatlarni qoyuwétish, 2‏ - telep tutush buyruqi chiqirilghan oqughuchi we ziyaliylarning tutush buyruqini bikar qilish, 3‏ - telep chégridin kirishi cheklinidighan kishiler qara tizimlikini bikar qilish, 4 ‏ - telep hökümetning 4‏ - iyun mesilisi toghrisida her qaysi saheler bilen söhbet ötküzüshini telep qilishtur". Xitay hökümiti 1989 ‏ - yili tyen'enmén démokratiye herikitini basturghanda heriketke yitekchilik qilghan az dégende 22 neper oqughuchi we bir qatar ziyaliy we aktiplar üstidin tutush buyruqi chiqarghan. Tutush buyruqi chiqirilghanlarning bir qisimi qolgha élin'ghan, yene bir qisimi chet'elge qéchip ketken idi.

Chet'elge qachqanlar ichide örkesh dölet, sey ling, shyang shawji qatarliq oqughuchilar rehberliri bar bolup, wang den'ge oxshash bir qisim oqughuchilar rehberliri qolgha élin'ghan, ziyaliylardin xitay fizika alimi, junggo pen - téxnika uniwérsitétining proféssori fang liji ayali bilen birge amérika elchixanisigha qéchip kiriwalghan, xitay yazghuchi lyu yenbing, jaw ziyangning meslihetchisi yen jyachi, xitay xelq qurultéyi mudiri wen lining oghli, sitong guruhining bash mudiri wen rungnen qatarliqlar amérikigha qachqan idi.

Chet'eldiki xitay démokratiye herikiti duch kéliwatqan éghir mesililerning biri teshkilatlar arisidiki ittipaqsizliqlar idi. Xitay démokratlirining los anjélistiki qurultiyida junggo démokratiye birliki teshkilatining re'isi shö wéy, 4 ‏ - iyunni xatirilesh pa'aliyitining daghdugha peyda qilishi üchün teshkilatlar arisidiki menmenchilikni tügitishning muhimliqini tekitleydu. U," teshkilatlar arisidiki chek ‏ - chégrini buzup tashlash, héchqandaq teshkilatning ismini tilgha almay, xatirilesh pa'aliyitige pütün bir démokratik heriket süpitide teyyarlinish intayin zörür," deydu.

Gérmaniyidiki junggo démokratiye frontining re'isi féi lyangyung bolsa eyni chaghda tyen'enmén weqesini basturushning bash pilanlighuchisi, dep qaralghan kompartiyining perde arqisidiki hökümdari déng shawpingning 200" ming ademni öltürüp, 20 yilliq tinchliqni qolgha keltürimiz " dégenlikini tenqid qildi. Féy lyangyung, " adem öltürüp muqimliqqa érishish dégenlik bu bir mustebitning sözi" dep tekitleydu. Démokratik zatlarning 4‏ - iyunni yéngi usullar bilen xatirilishini telep qilghan féi lyangyung mundaq deydu": démokratik teshkilatlar choqum zilzile peyda qilalaydighan chaqiriqlarni, her xil resimlik we shu'arlarni otturigha qoyushi kérek. Xitay démokratik partiyisi gherbiy amérika komitétining mes'uli jén chünju, mezkur partiyining kéler yili bir qatar pa'aliyetlerni pilanlap qoyghanliqini, bu pa'aliyetlerning 56 kün achliq élan qilish, démokratiye ilahining heykilini yasash, 4 ‏ - iyun marshi keshp qilish we piyade méngish qatarliqlarni öz ichige alidighanliqini bildürgen.

Yighinda xitay " puqralar küchi " herikitining rehbiri yang jyenli xitayning memliket ichide 4 ‏ - iyun'gha a'it liksiye sözlesh pa'aliyetlirini orunlashturush, chet'elde her qaysi dölet parlaméntlirini heriketke keltürüshni otturigha qoydi. U, " 4‏ - iyun'gha a'it léksiyilerni orunlashturush, memliket ichidiki zatlarni liksiye sözleshke righbetlendürüsh kérek. Heqiqiy ehwalni sözlesh, perzentlerge tyen'enmén meydanida ölgen kishilerni xatirilitish lazim .... Shundaqla her qaysi dölet parlaméntlirini 4 ‏ - iyun weqesige da'ir qarar layihilirini chiqirishqa heydekchilik qilish kérek. Chet'el parlaméntliri chiqarghan qarar layihilirining junggo hökümitini biz otturigha qoyghan 4 telepni qandurushqa türtke bolushini ümid qilimiz. Tyen'enmén démokratiye herikiti xitayda démokratiyini ilgiri sürüsh rolini oynidimu yaki démokratiyining kéchikishige seweb boldimu ? dégen mesilide yenila oxshimighan pikir we köz qarashlar mewjüt.

 Tyen'enmén démokratiye herikitige qatnashqan we hazir chet'elde pa'aliyet élip baridighan xitay démokratlirining köpchiliki mezkur weqeni "junggoda démokratiyini ilgiri sürüsh yolidiki zor ijabiy heriket " dep qarimaqta. Lékin yene bezi analizchilar bolsa, tyen'enmén weqesi xitayda démokratiyining tereqqiyatini kéchiktürüsh rolini oynighanliqini ilgiri sürmekte.

Bu qarashtiki analizchilarning eskertishiche, oqughuchilarning tyen'enmén meydanini uzun muddet bésip yétiwélishi we béyjing shehirining palech halgha chüshüp qélishi kompartiye ichidiki qattiq qollarning tügminige su quyup bergen. Ular tertipni eslige keltürüshni bahane qilip, tyen'enmén weqesini basturupla qalmay, kompartiye ichidiki islahatchi, démokratiyini yaqlaydighan libérallar guruhini hakimiyet qatlimidin tazilap chiqarghan.