Xitay rehberliri dewatqan démokratiye heqqidiki mulahiziler dawamlashmaqta

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitay rehberliri hazir 'démokratiye' dégen atalghuni aghzidin chüshürmeydu. Démokratiye heqqide sözlisila 'partiye ichide démokratiyini yolgha qoyush heqqidila sözleydu. Lékin aghzidin 'xelq ichide démokratiyini yolgha qoyush' dégen söz chiqmaydu. Bu heqte, ötken heptide, amérikidiki kolumbiye uniwérsitétining proféssori andru natan ependi mulahize yürgüzüp, xitay rehberliri dewatqan 'démokratiye' héchqachan bashqa döletlerde yolgha qoyulup, xelqqe menpe'et yetküzüwatqan démokratiye emeslikini, xitay rehberliri bolsa 'démokratiye' dégen atalghuning menisini özgertip, xitaydiki hökümet emeldarlirini xelq saylimaydighan, kommunist partiye özi belgilep qoyidighan shekilni 'démokratiye' dep atawatqanliqini ashkarilighan idi.

Hazir bu mesile üstidiki mulahizilerde yene yéngiche köz qarashlar otturigha qoyulmaqta.

Démokratiyini xelqqe bermey, kommunist partiye öz ichidila yolgha qoymaqchi

Xitaydiki erkin mulahizichi wang lishyung ependining 'amérika awazi'da élan qilghan obzorida bayan qilinishiche, hazir xitayda démokratiyini aldi bilen kommunist partiye ichide yolgha qoyush kérek, deydighan birxil islahat tepekkuri mewjut. Uning qarishiche, xitayda peyda bolghan bu xil tepekkurdikilerning beziliri mötidil, yene beziliri radikal.

Mötidilliri 'démokratiye' ning siyasiy uqum we pa'aliyet ölchimini aldi bilen kommunist partiye ichige élip kérip, bir menbelik rehberlikni yolgha qoyushni teshebbus qiliwatidu. Radikalliri bolsa, kommunist partiye ichide siyasiy köz qarishi bir-birige oxshimighan terepler qanunluq réqabetlishidighan köp menbelik démokratiyini yolgha qoyushni teshebbus qiliwatidu. Uning xulasilishiche, bu ikki xil teshebbusning nishani yenila bir. U bolsimu démokratiyini kommunist partiye ichidila yolgha qoyush, emma xelq ichide yolgha qoymasliqtin ibaret.

Kommunist özining 'démokratiye imtiyazi'ni tikleshke muhtaj

Amérika awazining bayan qilishiche, hazir xitayda kommunist partiye rehberliri dewatqan 'démokratiye'din ümidsizlen'gen bir qisim kishilerning qarishiche, dunyada peqet döletke rehberlik qilidighan partiyila öz ichide démokratiyini yolgha qoyidighan, emma pütün dölette 'démokratiye' yolgha qoyulmighan birxil ülge yoq.

Ularning qarishiche, her qandaq hakimiyet, adette özining eng ajiz noqtilirini özgertish üchün islahat élip baridu. Lékin, 70 milyon ezasi bar xitay kommunist partiyisi hazir démokratiyini öz ichidila yolgha qoyup , bir milyard xelqqe mustebitlik qilmaqchi, xongkongdek rayonlarda bolsa 'bir dölette ikki tüzüm' dep atalghan 'tikenlik sim tosaq rijimi' ni dawamlashturmaqchi, qalghan kommunist partiye ezasi bolmighan 'topilangchilar' yaki ' siyasiy mehbuslar' gha qarita bolsa qattiq zerbe bérishni dawamlashturmaqchi boluwatidu. Bu partiye hazir özi üchün démokratiye imtiyazi tikleshke muhtaj.

Xitaydin ümid üzüp, uning qarimu- qarshi teripini qollashqa kirishken döletler köpeymekte

'Közitish zhurnili' da élan qilin'ghan "dunyaning xitay rehberliridin kütken ümidi berbat bolmaqta" dégen obzorda bayan qilinishiche, xitay hökümiti2007 ‏- yili 1 ‏- ayning 1 ‏- künidin 2008 ‏- yili 10 ‏- ayning 17 ‏- künigiche bolghan olimpik musabiqisi yilida, uchur -axbarat erkinlikini yolgha qoyush toghrisida dunyagha bergen wedisigimu hazir emel qilmay , dölet puqralirining pikir bayan qilish erkinlikini qattiq cheklewatidu.

Hetta musteqilliq telep qilmaydighan peqet aptonomiye telep qilidighan dalay lamanimu, xitay hökümitining 'térrorchi' dep jakarlap, siyasiy, déplomatiye qatarliq hemme sahede basturuwatqanliqi sewebidin, dunyada dalay lamani qarshi élip xitay hökümiti bilen qarshilishish yoligha méngiwatqan döletlerning sani barghanséri köpiyiwatidu.

Xitay dunyaning ghezipini keltürüwatqan yene birnechche noqta

Mezkur obzorda bayan qilinishiche yene, xitay gerche iqtisadi jehette dunya soda teshkilatigha kirgen bolsimu, emma siyasiy jehette dunyaning ortaq tüzüm séstimisigha téxi kirmidi. U hazir özini dunyada yéngidin bash kötürüp chiqqan küchlük dölet dep qaraydu.

Emma darfur paji'esi, shimaliy koriye yadro krizisi, irandiki yadro qoral mesilisi, bérma mesilisi qatarliq mesililerde xitayning mes'uliyetsizlik qiliwatqanliqi, hazir dunyaning ghezipini keltürüwatqanliqimu éniq. (Weli)