Xitayning démokratiyilishish mumkinchiliki we Uyghur mesilisi (2)

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Tarixta adaletsiz jem'iyetni özgertishning ikkila yoli bolghan. Biri islahat, yene biri inqilab. Jem'iyet tüzümining we qurulmisining melum bir qismini özgertish islahattur, pütünley özgertish inqilabtur. Nöwettiki xitay kommunist hakimiyitining meyli tüzüm, meyli qurulmisidin bolsun saqlap qélishqa tégishlik héch bir yéri yoq. Shunga xitayni démokratiyileshtürüsh démek inqilab qilish démektur.

"Herbiy özgirish arqiliq, mewjud tüzümni özgertish yene bir xil inqilab shekli"

Yuqirida déyilgenler, xitay démokratchisi, jéng shiwuning "xitayni démokratiyileshtürüshning konkrét yolliri" namliq maqalisidin üzündidur. Inqilabni tinchliq sheklidiki inqilab we zorluq sheklidiki inqilab dep ikkige ayrighan aptor, xitayni démokratiyileshtürüshte, tinchliq yoli asasi yol bolush kérek dep teshebbus qilish bilen birge zorluq yolinimu nöwiti kelgende chetke qaqmasliq kéreklikini otturigha qoyghan we xitayni démokratiyileshtürüshte xelq'ara éqimni közde tutush qanche muhim bolsa, xitayning emeliy ehwalini közde tutushmu shunche muhim dep eskertken.

Xitayning démokratiyige ötüshining ikkinchi mumkinchilik sheklini herbiy özgirish dep qarighan aptor, bu mumkinchilikning nisbiti heqqide mulahize yürgüzüp mundaq dégen: "herbiy özgirish arqiliq, mewjud tüzümni özgertish yene bir xil inqilab shekli. Herbiy özgirish qoralliq bolushimu mumkin, tinchliq bilen bolushimu mumkin؛ emma bu yerde eng muhim mesile, herbiy özgirish bilen tiklen'gen hakimiyet, démokratiyini ilgiri süremdu - sürmemdudin ibaret."

Aptor pikrini mundaq dawamlashturidu: " dunya tarixida, herbiy özgirish arqiliq, dölet tüzümini tüptin özgertken ehwal köp körülgen؛ emma herbiy özgirish arqiliq démokratiyileshken dölet bolghan emes. Xitay tarixida sung sulalisidin kéyin herbiy özgirish bolmighan. Uning üstige, nöwettiki xitay armiyiside démokratik ang bar-yoqluqi ayrim bir mesile."

Aptor sözining xulasisida, xitayning démokratiyilishishida herbiy özgirishtin chong ümid kütüshke bolmaydighanliqini eskertidu. Xitayning shangxey inqilabidiki esker ishtirakini, xitayning 70 ‏-yillarning axiri siyasiy islahat dewrige ötüshte herbiy sahedin yé ji'enyingning rolini nezerde tutqan aptor, herbiy özgirishtin tamamen ümid üzüwetmeslik kéreklikini eskertidu hem herbiy özgirishning xitayni udul démokratiye yoligha bashlimisimu, démokratiyige ötüsh üchün bir ötkünchi basquch hazirlap béreleydighanliqini otturigha qoyidu.

Bir qisim teshkilat we shexislerning qarashliri

Emdi biz jéng shiwuning pikirlirini tonushturushni mushu nuqtida toxtitip turup, témini Uyghur pa'aliyetchilirining köz qarashlirigha yötkeymiz.

Xitay démokrat jéng shiwu xitayni démokratiyileshtürüshte tilgha alghan qoralliq we tinchliq küresh shekli mesilisi, Uyghur mesilisini hel qilishning yolliri üstidiki pikir sahesidimu perqliq qarashlar mewjut . Sherqi türkistan azadliq teshkilati, qoralliq qarshiliq körsitish yolini Uyghur mesilisini xelq'aralashturushtiki waz kéchelmes yol dep qaraydu. Bu teshkilatning rehbiri xitayning térrorchi eyiblimisini inkar qilip bergen bayanatida mundaq dégen: "dost we düshmenlirimizge, xelqimizning musteqilliq iradisining qet'iylikini bildürüsh üchün, qoralliq qarshiliq körsitishni waz kéchelmes yol dep qaraymiz."

Gérmaniyide pa'aliyet élip bériwatqan sherqi türkistan uchur merkizi, Uyghur milliy herikitide tinchliq yolini teshebbus qilidu. Emma, weten ichide yüz bergen qoralliq qarshiliq heriketlirini eyibleshke bolmaydu dep qaraydu we xitayning Uyghur musteqilchilirini qoralliq qarshiliq körsitishke mejburlawatqanliqini ilgiri süridu. Bu teshkilat aldinqi ayda qeshqerde ölümge buyrulghan Uyghur musteqilchiliri heqqide bergen bayanida mundaq dégen: "xitay sherqi türkistanda, Uyghur xelqini pikir qilish we teshkilatlargha oyushush hoquqidin mehrum qaldurdi, tinchliq yoligha imkan bermidi. Shunga biz mehkumlarni erkinlik jengchiliri dep qaraymiz hem Uyghur xelqining munewwer perzentliri dep tonuymiz."

Uyghur ziyaliyliridin tuyghunjan abduweli ependining bu heqtiki pikirliri

So'al: xitay démokratchisi, xitayni démokratiyileshtürüsh yolida, zorluq yolini yeni qoralliq qarshiliq körsitish yolini chetke qéqishqa bolmaydighanliqini otturigha qoyuptu, sizche bu pikir Uyghur milliy herikiti üchünmu toghrimu?

Jawap: elwette toghra, hetta bekrek kérek dep qaraymen. Uyghurlar musteqilliq iradisini ipadilesh üchünla emes, özining insaniy tuyghulirini yoqatmighanliqini ispatlash üchünmu zorluq yoligha méngishqa mejbur. Qizliri qolidin élip kétiliwatqan bir millet üchün, qoralliq qarshiliq körsitish ejeplinerlik emes, qarshiliq körsetmeslik ejeplinerlik.

So'al: ikki terepning küch sélishturmisi közde tutulsa, zorluq heriketliri Uyghurlargha ziyan élip kelmemdu?

Jawap: dunyada, musteqilliq kürishi qilghan milletlerning hemmisi eskiriy jehettin özidin nechche hesse artuq kuch bilen küresh qilghan we héchqaysi biri özi bilen teng yaki töwen küch bilen küresh qilmighan. Ular düshminining ajiz nuqtilirigha, ejellik nuqtilirigha hujum qilish arqiliq düshminini mustemlikichiliktin waz kechtürgen . Uyghur weziyitige kelsek, Uyghurlar bügün ziyanni yetkiche tartiwatqan millet. Peqet xiro'inning we eydiz késilining ziyankeshlikige uchrap ölüp kétiwatqanlarning sani hésablansa, bu yerde bir urush chiqimi otturigha chiqidu. Méningche, Uyghurlar üchün bügün ziyan tartish mesilisi mewjut emes, weten qoldin kétish bilen ziyanning chongini tartip bolghan. Men Uyghur musteqilliq herikitide, xelqara qanun'gha xilap kelmeydighan barliq yol, barliq shekil, barliq usul teng sinilishi kérek dep qaraymen.

Uyghur teshkilatliri bolsa, arisida bar bolghan bu perqlerni peqet milliy heriket dawamida yol we shekil jehettiki perqtinla ibaretki, nishan we ghayidiki perq emes déyishmekte. (Shöhret hoshur)