Rusiye bilen ottura asiya xitayning kelgüsidiki eng muhim énérgiye menbesi

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

2003-Yili 21-noyabirda, bir néfit ishchisi bügür nahiyisidiki "lunen" néfitliqida ishlimekte. AFPXitayning énérgiyige bolghan éhtiyaji kündin – kün'ge éship barmaqta.

Béyjingda chiqidighan "béyjing etigenlik géziti" ning xewer qilishiche, xitay néfit tebi'iy gaz pilan idarisining bashliqi wang gongli yéqinda échilghan "2005‏-yilliq xitaydiki tebi'iy gaz xelq'ara yighini" da, gerche hazir xitayning tebi'iy gazgha bolghan éhtiyajining barghanséri import qilishqa tayinip qéliwatqanliqidin endishe qilsimu, lékin xitayning tebi'iy gaz importigha bolghan kelgüsining parlaq ikenlikige ishinidighanliqini bildürdi.

Xitay kelgüsi éhtiyaji üchün pilan tüziwatidu

Xewerde yene, xitayning 2020 ‏- yiligha barghanda 100 milyard kup métir tebi'iy gazni import qilishqa éhtiyajliq bolidighanliqi, shunga xitayning hazir kelgüsidiki tebi'iy gaz import yolini éhtiyatchanliq bilen pilanlawatqanliqi yézilghan. Bu pilan boyiche xitay rusiyidin yiligha 60 milyard kup métir tebi'iy gaz import qilsa, ottura asiya döletliridin 30 milyard kup métir tebi'iy gaz import qilidiken.

Wang gongli yighinda yene, xitay bu import qilinidighan tebi'iy gazlarni quruqluq we déngiz yoli her ikkila yoldin kirgüzidighanliqini, ularning kelgüside tebi'iy gaz import qilish miqdarini hetta 150 milyard kup métirgha yetküzüshi mumkinlikini éytti.

"Béyjing etigenlik géziti" ning xewirige qarighanda, yéqinqi yillardin buyan xitayning tebi'iy gazgha bolghan éhtiyaji shiddet bilen éshiwatqan bolup, yiligha texminen %11 tin %13 kiche éship mangghan. Amérikining hawayidiki "asiya tinch‏-okyan merkizi"ning rusiye ‏- xitay ishliri mutexessisi doktor robén aziziyan rusiye bilen ottura asiyaning xitay bilen bolghan énérgiye munasiwiti heqqide toxtilip mundaq dédi:

"Néfit mesilisini élip éytqanda, hazir uning kelgüside qandaq bolidighanliqi téxi éniq emes. Xitay choqum rusiyidin bir qisim néfitlerge érishishi mumkin. Lékin qanchilik néfitke érishidighanliqi we néme shertlerning qoyuludighanliqi téxi hel bolmighan mesililerdur. Tebi'iy gazgha kelsek, ikki terep otturisidiki söhbet hazirghiche dawamlishiwatidu. Hazir rusiye éksport qiliwatqan tebi'iy gazlarning 80% i yawropagha éksport qiliniwatidu. Shundaqla qazaqistanni öz ichige alghan ottura asiya döletliriningmu yawropa, amérika we xitay hemmisi bilen tebi'iy gaz hemkarliq türliri bar".

"Béyjing etigenlik géziti" xewiride yene, rusiyining uzundin béri xitaygha zor miqdarda tebi'iy gaz éksport qilishni xalap kelgenlikini, shundaqla rusiyining yiraq sherqtin xitaygha qaritip salmaqchi boliwatqan gaz turuba qurulushiningmu rusiye fédéral hökümiti teripidin kéler yili yil béshighiche testiqlinishi mumkinlikini körsetken. Ottura asiya döletlirining tebiy gazi xitaygha bashta yétip kelgen bolup, ötken ayda xitay bilen qazaqistan otturisidiki tunji tebi'iy gaz turuba yolining omumiy musapisi pütken hemde uningdin resmiy gaz mangghuzushqa bashlighan.

Xitay néfit tebi'iy gaz pilan idarisining bashliqi wang gonglining éytishiche, rusiyining xitaygha kirgüzidighan tebi'iy gazliri belkim rusiyining gherbiy we sherqiy sibiriye hemde saxalin rayonliridin kélishi mumkin iken. Shundaqla bu 3 rayondin xitaygha mangghuzilidighan tebi'iy gaz miqdari yiligha ayrim‏-ayrim halda texminen 30 milyard, 20 milyard we 10 milyard kup métir bolushi mölcherlenmekte.

Xitay rusiyining ottura asiyada riqabetleshmeydu

Xitayning néfitke bolghan éhtiyajining ottura asiya rayonidiki istratégiyilik tarqilishi keltürüp chiqiridighan tesiri heqqide toxtalghan robén ependi mundaq dédi:

" Ottura asiya döletlirining néfit we tebi'iy gazining xitaygha kirgüzülishi, elwette rusiyining bu rayondiki tesirini ajizlitidu. Bu yene shuni körsitiduki, xitayning ottura asiya rayonidiki iqtisadiy mewjutluqi künsayin roshenlishiwatqan mezgilde, rusiyining bu yerdiki tesiri ajizlap méngiwatidu. Lékin xitay ikki xil sewebtin rusiye bilen riqabetlishelmeydu. Buning biri, rusiyining bu rayondiki herbiy mewjutluqi bolsa, yene biri, rusiyining bu döletler bilen bolghan medeniyet tarixiy munasiwitidur".

Xitay hökümiti kelgüside %50 néfit we tebi'iy gazni sirttin import qilsa, qalghanlirini dölet ichidiki énérgiye menbelirige tayinip hel qilidu. Buning arisida Uyghur éli xitayni énérgiye bilen teminleydighan muhim baza qilinidighan bolup, u yene, ottura asiya döletliridin kiridighan néfit we tebi'iy gazlarni xitayning déngiz boyi ölkilirige yötkeydighan muhim istratégiyilik rayon qilinidu. (Peride)