Хитай русийә билән оттура асия нефитини талашмақта

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Хитай оттура асия енергийисигә игә болуш қәдимини тезләтмәктә, қазақистан һөкүмитиму русийиниң енергийә содисидики монополлуқидин қутулуш үчүн хитай билән болған һәмкарлиқни күчәйтиш йолини тутмақта.

Нурсултан назарбайевниң алдинқи қетимлиқ бейҗиң зиярити җәрянида қазақистан билән хитай арисида нефит аққузуш туруба линийиси қурушқа имза қоюлған болса, икки йиллиқ қурулуш нәтиҗисидә қазақистанниң атасу нефитликидин уйғур елиниң ала тав еғизиғичә болған арилиқта нефит турубиси ятқузулуп, қазақистандин хитайға һәр йили 12 милйон тонна нефит маңдурулуш башланған.

Хитайниң русийә билән болған нефит аққузуш туруба қурулуши лайиһиси болған дачиң –ангарск москва тәрипидин қобул қилинмиғандин кейин, хитай қазақистан билән болған һәр тәрәплимә һәмкарлиқни күчәйтип, қазақистан нефитигә еришиш мумкинчиликини қолға кәлтүрди. Униңдин башқа йәнә қазақистан билән хитай һазир бир тәбиий газ турубиси қурушни музакирә қиливатқан болуп, бәлки назарбайевниң бу қетимқи зиярити җәрянида мәзкур музакирә ахирқи хуласиға еришиши мумкин.

Қазақистан, түркмәнистан русийиниң контроллуқидин қутулуш йоллирини издимәктә

Нөвәттә, оттура асия мәмликәтлири ичидә түркмәнистанму хитай билән әң қоюқ енергийә мунасивити қиливатқан дөләт болуп, йеқинда түркмәнистан президенти сәпәр мурат ниязоп бейҗиң буйруқ чүшүрүп, түркмәнистан ширкитиниң хитай билән бирлишип, түркмәнистанда тәбиий газлиқ ечишни қарар қилған. Улар арисидики келишимниң муддити үч йил болуп, қиммити 150 милйон долларға йәткән, буниңдин башқа йәнә түркмәнистан рәһбири ниязоп бу йил бейҗиңни зиярәт қилғандиму, хитай билән енергийә һәмкарлиқи келишими имзалиған иди.

Русийиниң монополлуқидин қутулушқа интилиш

Түркмәнистан узундин буян өз нефит вә тәбиий газлирини биваситә үчинчи дөләткә чиқириш мумкинчиликигә еришәлмәй кәлгән иди. Туркмәнистан нефит вә тәбиий газлири русийиниң контроллуқида болуп, ашхабад бу содида пәқәт русийә ширкәтлиригә тайинишқа мәҗбур болған.

Қазақистанму охшашла өз енергийилирини русийә ширкәтлиригә сетишқа мәҗбур болған болуп, русийә баһа вә башқа җәһәтләрдә монопол қилиш орнида туруп кәлгән иди. Шуңа қазақистан чиқиш йоллирини издәп, хитайни талливалди. Хәвәрләргә қариғанда йеқинда қазақистан муавин баш министири мәсүмоп бейҗиңни зиярәт қилғанда, икки дөләт мунасивәтлирини илгириләш йоллирини музакирә қилип қайтқан иди.

Нөвәттә, хитай қазақистанға енергийә җәһәттә мәбләғ салған иккинчи чоң дөләт болуп, қазақистан нефит ширкәтлири хитай билән қоюқ һәмкарлашмақта. Нефит ширкәтлириниң пай чәклириниң йеримиға йеқин қисимини хитай ширкәтлири сетивалған. Әмма, қазақистанда буниңға нисбәтәнму қаршилиқлар мәвҗут болуп, " җумһурийәт " гезитиниң йезишичә, қазақистан парламентиниң бир қисим әзалири қазақистанниң дөләт байлиқлирини хитайниң игилишигә йол қоймаслиқни оттуриға қоюп, вәзийәт мушундақ давамлишивәрсә, қазақистанниң иқтисадий җәһәттин хитайға бағлинип қалидиғанлиқини көрситишкән.

Хәвәрләрдин қариғанда, русийә қазақистан билән хитай арисидики нефит туруба линийиси арқилиқ өз нефитлирини хитайға сетишқа мақул болуп, астана васитичилик қилиш орниға өткән. Русийә қазақистанниң хитай билән болған бу хил һәмкарлиқини өзи үчүн пайдисиз дәп һәсаблимақта.

Һазир қазақистан билән хитайниң содиси сәккиз милярд доллар болуп, 2010-йилиға барғанда 10 милярд доллар қиммитигә йәткүзүлүши мумкин икән. (Үмидвар)