Xitay rusiye bilen ottura asiya néfitini talashmaqta

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xitay ottura asiya énérgiyisige ige bolush qedimini tézletmekte, qazaqistan hökümitimu rusiyining énérgiye sodisidiki monopolluqidin qutulush üchün xitay bilen bolghan hemkarliqni kücheytish yolini tutmaqta.

Nursultan nazarbayéwning aldinqi qétimliq béyjing ziyariti jeryanida qazaqistan bilen xitay arisida néfit aqquzush turuba liniyisi qurushqa imza qoyulghan bolsa, ikki yilliq qurulush netijiside qazaqistanning atasu néfitlikidin Uyghur élining ala taw éghizighiche bolghan ariliqta néfit turubisi yatquzulup, qazaqistandin xitaygha her yili 12 milyon tonna néfit mangdurulush bashlan'ghan.

Xitayning rusiye bilen bolghan néfit aqquzush turuba qurulushi layihisi bolghan daching –an'garsk moskwa teripidin qobul qilinmighandin kéyin, xitay qazaqistan bilen bolghan her tereplime hemkarliqni kücheytip, qazaqistan néfitige érishish mumkinchilikini qolgha keltürdi. Uningdin bashqa yene qazaqistan bilen xitay hazir bir tebi'iy gaz turubisi qurushni muzakire qiliwatqan bolup, belki nazarbayéwning bu qétimqi ziyariti jeryanida mezkur muzakire axirqi xulasigha érishishi mumkin.

Qazaqistan, türkmenistan rusiyining kontrolluqidin qutulush yollirini izdimekte

Nöwette, ottura asiya memliketliri ichide türkmenistanmu xitay bilen eng qoyuq énérgiye munasiwiti qiliwatqan dölet bolup, yéqinda türkmenistan prézidénti seper murat niyazop béyjing buyruq chüshürüp, türkmenistan shirkitining xitay bilen birliship, türkmenistanda tebi'iy gazliq échishni qarar qilghan. Ular arisidiki kélishimning mudditi üch yil bolup, qimmiti 150 milyon dollargha yetken, buningdin bashqa yene türkmenistan rehbiri niyazop bu yil béyjingni ziyaret qilghandimu, xitay bilen énérgiye hemkarliqi kélishimi imzalighan idi.

Rusiyining monopolluqidin qutulushqa intilish

Türkmenistan uzundin buyan öz néfit we tebi'iy gazlirini biwasite üchinchi döletke chiqirish mumkinchilikige érishelmey kelgen idi. Turkmenistan néfit we tebi'iy gazliri rusiyining kontrolluqida bolup, ashxabad bu sodida peqet rusiye shirketlirige tayinishqa mejbur bolghan.

Qazaqistanmu oxshashla öz énérgiyilirini rusiye shirketlirige sétishqa mejbur bolghan bolup, rusiye baha we bashqa jehetlerde monopol qilish ornida turup kelgen idi. Shunga qazaqistan chiqish yollirini izdep, xitayni talliwaldi. Xewerlerge qarighanda yéqinda qazaqistan mu'awin bash ministiri mesümop béyjingni ziyaret qilghanda, ikki dölet munasiwetlirini ilgirilesh yollirini muzakire qilip qaytqan idi.

Nöwette, xitay qazaqistan'gha énérgiye jehette meblegh salghan ikkinchi chong dölet bolup, qazaqistan néfit shirketliri xitay bilen qoyuq hemkarlashmaqta. Néfit shirketlirining pay cheklirining yérimigha yéqin qisimini xitay shirketliri sétiwalghan. Emma, qazaqistanda buninggha nisbetenmu qarshiliqlar mewjut bolup, " jumhuriyet " gézitining yézishiche, qazaqistan parlaméntining bir qisim ezaliri qazaqistanning dölet bayliqlirini xitayning igilishige yol qoymasliqni otturigha qoyup, weziyet mushundaq dawamlishiwerse, qazaqistanning iqtisadiy jehettin xitaygha baghlinip qalidighanliqini körsitishken.

Xewerlerdin qarighanda, rusiye qazaqistan bilen xitay arisidiki néfit turuba liniyisi arqiliq öz néfitlirini xitaygha sétishqa maqul bolup, astana wasitichilik qilish ornigha ötken. Rusiye qazaqistanning xitay bilen bolghan bu xil hemkarliqini özi üchün paydisiz dep hesablimaqta.

Hazir qazaqistan bilen xitayning sodisi sekkiz milyard dollar bolup, 2010-yiligha barghanda 10 milyard dollar qimmitige yetküzülüshi mumkin iken. (Ümidwar)