Xitay-ereb elliri munasiwiti we uning amérikigha körsitidighan tesiri

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Charshenbe küni xitay-ereb elliri ittipaqi munbiri yighini axirlashqanda, xitay dölet re'isi xu jintaw xitayning ereb döletliri bilen iqtisadiy hemkarliqni kücheytip, soda, meblegh sélish, énérgiye, asasiy eslihe qurulushi, pen-téxnika we muhit qoghdash qatarliq sahelerdiki hemkarliqini téximu kéngeytish kéreklikini bildürgen.

Xitayning közi ereb néfitida

Analizchilar xitayning ereb elliri bilen bolghan munasiwetni kücheytishining asasliqi téximu köp énérgiye menbelirini qamal qilishni meqset qilghanliqini bildürmekte. Xitay re'isi xu jintaw béyjingda ereb elliri ittipaqining re'isi muhemmed we bash sékritar emir mosalar bilen körüshüp, xitayning ereb elliri bilen déplomatik munasiwet ornatqanliqining 50 yilliqini tebriklidi.

Xitay tashqi ishlar ministiri li jawshingmu mezkur yighin'gha qatnashqan ereb ellirining tashqi ishlar ministirliri bilen uchriship, xitayning ereb döletliri bilen nurghun sahelerde ortaq menpe'etke ige ikenlikini, shunga bu menpe'etlerning xitay-ereb elliri munasiwiti üchün puxta asas hazirlaydighanliqini bildürdi.

Amérikidiki iqtisadiy we tashqi ishlar siyasiti ishliridiki mutexessislerning analiz qilishiche, xitayning ereb elliri bilen bolghan munasiwitini yaxshilishidiki asasliq meqsidi, téximu köp énérgiye menbelirini monopol qilish.

Amérika soda-sana'et komitétining tetqiqatchisi elén dolandsén bu heqte analiz yürgüzüp, "méning buningdin alghan birinchi inkasimning özi‏-néfit. Bu xitayning asasliq meqsidi.Xitay izchil türde dunya énérgiye bazirida küchining bériche chong orunni igileshke tiriship keldi. Elwette ottura sherq rayonining néfit zapisi nahayiti mol we bular ereb döletlirining kontrolluqi astida. Shunga xitayning ereb ellirige yéqinlishidin héchqandaq heyran qélishqa bolmaydu" dédi.

Xitay iqtisadining ilgirilishi asasliqi ékisportqa tayinip qalghan

Donaldsén yene, noqul iqtisad nuqtisidin qarighanda, xitayning heqiqeten néfit ishlepchiqarghuchi döletler bilen ortaq menpe'etke ige ikenlikini bildürdi. Néfit ishlepchiqarghuchi döletler, küchlük bolghan iqtisadiy ilgirilesh arqiliq néfitining sétish sommisini saqlashni xalaydu. Uning üstige xitayning iqtisadiy dunya iqtisadining küchlük ilgirilishige zich baghlinishliq. Chünki xitay iqtisadining ilgirilishi asasliqi ékisportqa tayinip qalghan.

Bash shitabi amérikining boston shehiridiki "yer sharigha nezer" dégen organning iqtisadshunas erbabi nadir hebibi xitayning ékisport malliri toghrisida toxtilip, ötkenki 5 yildin buyan xitay mallirining dunyadiki bashqa sana'et döletlirige chong riqabet bolghanliqini bildürdi. Shundaqla 2005‏- yili ottura sherq we shimaliy afriqidiki döletler import qilidighan mallarning yérimidin köpi xitaydin kelgen. Xitay hökümiti bu döletlerge mallirini ékisport qilish bilen bir waqitta, ulardin néfit mehsulatlirini import qilghan.

Amérikigha bolghan tesiri heqqidiki qarashlar

Amérikidiki mutexessisler, eger xitayning bundaq néfitni asasiy nishan qilghan istratégiyisi, xitay kütkendek ongushluq bolsa, u halda buning amérikining iqtisadigha tesir körsitishi mumkinlikini bildürdi. Emma ular yene, xitayning buningdin alidighan menpe'etining peqet qisqa mezgillik bolidighanliqini perez qildi.

Amérika soda-sana'et komitétidiki donaldson ependi bu heqte öz köz qarishini ipadilep, " méningche bu istratégiyining asasliq iqtisadiy tesiri bolsa, eger xitay heqiqeten ereb ellirining téximu köp néfit menbesini monopol qiliwalsa, yaki tosattin néfit menbeside jiddiylik körülüp, ereb elliri xitay kütkendek xitaygha alahide étibar bilen néfit teminatini bérelise, u chaghda bu elwette amérika we bashqa döletlerning iqtisadigha tesir körsiteleydu" dédi. Lékin u yene, bu xil weziyetning uzun dawamlashmaydighanliqini, bundaq bolghanda xitay özining iqtisadiningmu tesirge uchraydighanliqini eskertti. Chünki xitay heddidin ziyade halda ékisportqa tayinip qalghanliqi üchün, bashqa döletler iqtisadining ziyan'gha uchrishi biwaste xitayghimu tesir körsitidiken.

Donaldson yene, xitayning énérgiye talishish tirishchanliqliri üstide toxtilip, xitay hökümitining hazir amérikining iraq urushigha pétip qéliwatqanliqidin intayin xushal boluwatqanliqini, shundaqla xitay bu pursettin paydilinip, ereb ellirige ittipaqlishish arzusini hemde amérika tesir küchining kéngiyishige bolghan ortaq endishisini ipadileshke urunuwatqanliqini bildürdi.

Ikki kün dawam qilghan xitay-ereb elliri ittipaqi munbiri jeryanida, xitay dölet re'isi xu jintaw yene, hammas teshkilati rehberlikidiki pelestin hökümitining tashqi ishlar ministiri bilenmu körüshti. Amérika bashchiliqidiki gherb elliri hammas rehberlikidiki bu pelestin hökümitini "térrorchi hökümet" dep eyiblep kéliwatqan bolsimu, lékin xitay da'iriliri bu pelestin hökümitini ular texttin chiqqandin buyan izchil qollap keldi.

Buningdin bashqa yene, erep elliri ittipaqining bash sékritari amir mosaning éytishiche, yighin mezgilide xitay rehberliri bilen ereb elliri ittipaqi, dölet pütünlüki mesiliside öz-ara siyasiy yardemni kücheytish kéreklikini tekitligen hemde xu jintaw ereb ellirining "bir junggo" prinsipida ching turup, teywen'ge qarshi chiqqanliqigha rehmet éytqan. (Peride)