Һиндистан билән хитай чегра вә иқтисади һәмкарлиқ түрлири бойичә келишим имзалиди

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Хитай баш министири вен җябав, җәнубий асиядики зиярәт сәпириниң ахирқи бекити йеңи деһлида, дүшәнбә күни һиндистан баш министири манмохан сиң билән чегра мәсилисидики ихтилапларни өз ичигә алған мәсилиләр бойичә бир қатар келишимләрни имзалиди. Һиндистан дөләт бихәтәрлик мәслиһәтчиси нараянан, чигра келишимини "хитай - һиндистан оттурисида имзаланған пәвқулладә муһим келишимләрниң бири," дәп көрсәтти. Келишим 11 маддилиқ һәл қилиш чарисини өз ичигә алған болуп, һәр иккила тәрәп келишимни чегра мәсилисидики ихтилабларни һәл қилишниң "йитәкчи принсипи" дәп әскәртмәктә.

Хитай һиндистанниң сиккимдики игилик һоқуқини етирап қилди

Нараянанниң билдүрүшичә, икки тәрәп чегра линийисиниң 3550 километир узунлуқтики қисиминиң хәритисини сизип чиққан. Һиндистан илгири хитайларни һиндистан тәвәликидики кәшмирниң уйғур аптоном райони билән чегрилинидиған 38 миң квадрат километир қисимини бесивелиш шундақла аруначал парадиш штатиға тәвә 90 миң квадрат километир земинни игилливелиш билән әйиплимәктә иди. Бирләшмә ахбарат агентлиқи, һиндистан ташқи ишлар министирлиқидики әмәлдарларниң "сикким мәсилиси әмди биз билән хитайлар оттурисидики мәсилә әмәс", дегәнликини хәвәр қилди.

Чегра ихтилабини һәл қилишниң негизи тибәт мәсилиси

9-Април күни, йеңи деһли сақчилири, хитай баш министири вен җябавниң зияритигә қарши намайиш өткүзиватқан тибәтләрни қолға алди. AFP

Тибәт яшлар қурултийиниң сабиқ рәиси ситән норбо, икки дөләт оттурисидики ихтилапниң түп йилтизи һәл болмиғанлиқини билдүрмәктә. Ситән норбо мундақ дәйду:

" Хитай билән һиндистан оттурисидики чегра ихтилапи узундин бери давамлишип келиватиду. Гәрчә улар чегра келишими имзалиған болсиму, амма мәсилиниң өзидә чоң өзгириш болди дегили болмайду. Улар оттурисида илгири чегра мәсилиси дегән нәрсә мәвҗут әмәс иди. Һиндистан билән хитай оттурисидики чегра маҗраси бейҗиң һөкүмити тибәтни бесивалғандин кейин келип чиққан. Шуңа тибәт мәсилиси һәл болмай туруп чегра мәсилисиниң һәл болуши мумкин әмәс".

Ситән норбониң илгири сүрүшичә, бу йәрдики ихтилабниң өзи тибәт билән һиндистан шундақла тибәт билән хитай оттурисидики мәсиликән.

Һәрбий алақә вә терроризмға қарши һәмкарлиқни күчәйтиду

Бу арида һиндистан билән хитай оттурисидики келишимләр, террорчилиққа қарши туруш шундақла һәрбий қисимлар оттурисидики ишәнчини күчәйтиш қатарлиқ темиларға четилди.

Вен җайбав билән манмохан сиңлар имзалиған қошма ахбаратида, " икки дөләт һәрбий җәһәттики алмаштурушни кеңәйтиш вә чоңқурлаштуруш, икки тәрәп һәрбий қисимлириниң өз- ара ишәнч вә чүшүнишни илгири сүрүшдики муһимлиқини қобул қилиду," дәп җакарлиди. Вен җябавниң тәкитлишичә, " икки дөләт бу қетимқи сөһбәт арқилиқ истратегийилик һәмкарлиқ мунасивити орнитишни қарар қилған". Вен җябав билән сиң, икки дөләтниң терорчилиқтин келидиған тәһдиткә қарши ортақ һәрикәт қилидиғанлиқини қобул қилди.

Тибәтләр вен җябавға қарши намайиш өткүзди

Һиндистан сүргүндики тибәт сәргәрданлириниң нопуси әң көп дөләт. Һиндистан һөкүмити тибәтни хитайниң бири қисими, дәп тонуди шундақла һиндистан земинида тибәтләрниң хитайға қарши сияси паалийәт елип беришиға йол қоймайдиғанлиқини вәдә қилди. Амма дүшәнбә күни һиндистандики тибәтләр йеңи деһли, бангалор қатарлиқ шәһәрләрдә вен җайбавға қарши намайиш өткүзгән.

Хитай билән һиндистан иқтисади һәмкарлиқни күчәйтишкә қошулди

Һиндистан билән хитай дунядики иқтисади тәрәққият сүрити әң тез дөләтләр. Икки дөләт вен җайбавниң зиярити җәрянида сикким билән тибәт аптоном райони оттурисидики натула чегра еғизини ечиветишкә қошулған. Вен җябавниң ашкарилишичә, икки тәрәп 2010 - йилғичә йиллиқ сода һәҗимини 30 милярд долларға йәткүзмәкчикән.

Икки дөләт оттурисида имзаланған иқтисади келишимләр сода, енергийә, су мәнбәәлирини ечиш, мәдәнийәт алмаштуруш, һава йоллар қатнишини кеңәйтиш қатарлиқларни өз ичигә алиду.

Һиндистан билән хитайниң 2004 - йилдики сода соммиси13 милярд 600 милйон доллар болуп, һиндистанниң содидики пассип баланиси бир милярд 750 милйон доллар иди.

Бирләшмә ахбарат агентлиқиниң хәвәр қилишичә, хитай тәрәп һиндистан билән әркин сода райони қурушни үмид қилидикән. Хитайлар һиндистан билән юқири техника җәһәттики һәмкарлиққа қизиқмақта. Вен җябав, хитай билән һиндистан бирләшсә, дуняниң учур техникисида йитәкчилик рол ойнайдиғанлиқини тәкитлигән. (Әркин)