Kanada soda ministiri: "kishilik hoquqni tenqit qilish bilen ikki terep sodisi öz ‏- ara toqunushmaydu"

• Muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kanada xeliq'ara soda ministiri dawid emerson. Source: http://cnews.canoe.ca by The Canadian Press

Kanada soda ministiri dawid emerson seyshenbe küni béyjingda xitaydiki kishilik hoquq we démokratiye mesililirige qarita kanadaning dawamliq öz köz-qarashlirini otturigha qoyidighanliqini, emma buning ikki terep sodisi üchün tosalghu peyda qilmaydighanliqini bildürdi.

Xitay, xongkong we mongghuliyelerni ziyaret qilish üchün düshenbe küni béyjinggha yétip barghan dawid emerson kanada xitay munasiwetliri siyasi amillarning tesirige uchrighan shara'itta, ikki dölet otturisidiki sodining omumen saghlam rawajlan'ghanliqini tilgha aldi. U sözide xitaydiki kishilik hoquq we démokratiye mesililirini dawamliq otturigha qoyidighan kanadaning meydanini tekitlidi. Kanada konsérwatip partiyisi hakimiyet béshigha kelgendin kéyin xitaydiki kishilik hoquq mesililiride béyjing da'irilirige bir qeder qattiq pozitsiye tutushqa bashlighanidi.

Dawid emerson:" kishiler altun médaldin bekrek türmidiki siyasiy mehbuslargha diqqet qilidu"

2007- Yilining bashlirida xitay da'iriliri kanadaning teleplirige perwa qilmastin, kanada puqrasi hüseyin jélilgha muddetsiz qamaq jazasi bergen bolsa, öktebirning axirliri kanada bash ministiri stéphén harpér parlaménttiki ishxanisida tibetning sürgündiki dahiysi dalay lamani kütüwélip,xitay da'irilirining oghisini qaynatqanidi.

Dawid emerson bu qétimqi ziyaritining xitay,xongkong we mongghuliyiler bilen öz - ara meblegh sélish we soda shérikchilik munasiwetlirini téximu kücheytishni meqset qilidighanliqini, emma bu qétimqi sepiridimu xitaydiki kishilik hoquq mesililirini atlap ötüp kétilmigenlikini bayan qilip:"soda we meblegh sélish heqqide söhbet ötküzüsh bu üch orundiki ziyaritimning asasi témisidur. Nöwette xitayning kanadagha salghan meblighi barghanséri ashqinigha oxshash, kanadaningmu xitaygha salghan sélinmisi köpeymekte. Bizning meydanimiz hemmige ayan. Bizning kishilik hoquq,démokratiye,erkinlik,qanunning üstünliki we bashqa mesililerdiki qarashlirimiz éniq we semimiy," dédi.

Dawid emerson olimpik musabiqisining yéqinlishishi bilen dunyaning közi xitaydiki kishilik hoquq mesililirige merkezlishiwatqanliqini, kishilerning olimpik musabiqisidiki altun médaldin bekrek türmidiki siyasiy mehbuslar we erkinlikning boghulushi qatarliqlargha köngül bölüwatqanliqini eskertti.

Dawid emersonning qarishiche, nöwette xitay ilgirikige qarighanda,köp özgergen bolup, u démokratik tüzülme heqqidiki ijabiy pikirlerni anglashqa xushtar iken. Kanada gherb döletlirige jümlidin amérika qoshma shtatlirigha oxshash xitaydiki kishilik hoquq we puqralarning erkinlikining basturulushigha qarita ashkara tenqit qilish bilen ixtisad we soda munasiwetlirini kücheytishni tengpunglashturush yolini tutup kelmekte.

Kishilik hoquq mesilisi küntertiplerning muhim terkibi qismi

Kanada axbarat agéntliqining bildürüshiche, dawid emerson xitayning yéngidin teyinlen'gen soda ministiri chén déming bilen körüshkende xitaydiki kishilik hoquq mesilisini otturigha qoyghan. Kanada axbarat wasitilirining ziyaritini qobul qilghan dawid emersonning bayanatchisi franko'is jubinwillému bu nuqtini delillidi.

Emma u bu heqtiki tepsiliy ehwallarni ashkarilimidi. Dawid emersonning bu qétim ziyaritide xitayda muddetsiz qamaq jazasi bérilip, ürümchidiki 1- turmida tutup turuluwatqan kanada puqrasi hüseyin jélil mesilisini otturigha qoyghan yaki qoymighanliqi éniq emes, lékin buningdin ilgiri xitayni ziyaret qilghan kanadaning her bir yuqiri derijilik emeldari xitay emeldarliri bilen körüshkende bu mesilini otturigha qoyup kelgenidi.

Sayahetchilik kélishimi söhbiti bu ziyaretning yene bir meqsitidur

Dawid emerson kanada, xitay bilen sayahetchilik kélishimi imzalashta amérika qatarliq döletlerning arqida qaldi,dégen eyibleshlerge jawab bergende, u amérika bilen kanadaning tüzüm jehette bezi perqliri barliqini, kanada 1983-yili maqullighan kishilik hoquq qanuni buyiche, kanada tupriqigha ayaq basqan her qandaq ademning kanadaning kishilik hoquq qanuni bilen qoghdilidighanliqini bildürüp: "kanada amérika emes, bizning kishilik hoquq qanunimiz, köchmenler we siyasiy panahlan'ghuchilargha oxshash köpligen mesililerni etrapliq oylishishqa toghra kélidu. Uningdin bashqa, kanada bilen xitay otturisida 3 yildin béri ötküzülüwatqan, emma ünümi bolmighan söhbette qisqa waqit ichide bösüsh hasil qilinmisa, kanadaning xitayni dunya soda teshkilatigha erz qilishtin bashqa tallash yoli qalmaydu," dédi.

Xitay hazirgha qeder amérika qatarliq 134 dölet bilen sayahetchilik kélishimi imzalighan bolsimu, emma kanada bilen xitay otturisidiki sayahetchilik kélishimi söhbiti yenila qatmal halette turmaqta.

Dawid emerson yene béyjingda xitayning yuqiri derijilik emeldarliri bilen kanada ‏- xitay otturisidiki awi'atsiye qatnishi mesillirinimu muzakire qilghan.

Kanada mongghuliyige qiziqidu

Dawid emerson mongghuliyide mongghuliyining yuqiri derijilik emeldarliri bilen körüshidu. Kanada mongghuliyige eng köp meblegh séliwatqan gherb döletlirining biri. Kanada shirketliri mongghuliyining mis kanlirini échishqa qiziqmaqta.

Dawid emersonning asiya ziyaritining eng axirqi békiti bolsa xongkong. U bu yerde soda sahesidiki kishiler bilen körüshidu. (Kamil tursun)