Kanada xitay pulining qimmitini ashurush mesiliside xitay da'irilirige qarita bésimni kücheytmekchi

• Muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kanada hökümiti xitay da'iriliridin xelq pulining almashturulush qimmitini erkin qoyuwitishini qayta telep qildi. Chünki xitay pulining qimmitining éshishi ikki dölet otturisidiki sodigha ijabiy tesir körsitidu. Xitay da'iriliri öz mallirining xelq'ara bazarda üstünlük qazinishni qolgha keltürüsh üchün xelq pulining qimmitini izchil töwen tutup kelmekte.

Kanada maliye ministiri jim flaherty shiwitsariyining dawos shehiride ötküzülgen dunya iqtisad munbiri yighinida söz qilghanda,7 gherb dölitidin öz pulining qimmitini qattiq kontrol qiliwatqan xitay hökümitige qarita jiddiy mu'amile qilishni telep qildi. Jim flahertining eskertishiche, kanada bundin kéyin, barliq yollar arqiliq xelq pulining almashturush qimmitini östürüsh mesiliside xitay hökümitige bolghan bésimni kücheytidiken.

Jim flaherty : xitay xelq'araliq mejburiyitini ada qilishi kérek

Xitay hökümiti dunya soda teshkilatining ezasi bolush süpiti bilen, dunya erkin soda bazirigha kirdi we bu heqtiki barliq étibar bérish siyasetliridin behrimen bolmaqta. Shunga erkin sodining bundaq yéngi küchi bolghan xitay, erkin pul bazirining mes'uliyetlirini üstige élishi kérek, dédi.

Jim flaherty xitay da'irilirini xelq pulining qimmitini erkin qoyuwétishke chaqirip:"nöwette pütün dunya amérika iqtisadida körülüwatqan dawalghushning tesirige uchrashtin ibaret nazuk bir mezgilde turmaqta. Xitay shimaliy amérika iqtisadining eslige kélishi üchün öz mes'uliyitini ada qilishi kérek. Buning eng ünümlük yoli xelq pulining almashturush qimmitini erkin qoyuwétish we xelq pulini erkin bazar qanuni arqiliq tengsheshke yol qoyushtur," dédi.

Gherb döletlirining xelq puli mesiliside xitaygha bésimni kücheytishi zörür

Kanada maliye ministiri jim flaherty,xitay puli erkin qoyuwétilse, kanada bilen amérika mehsulatlirining xelq'ara bazardiki riqabet küchining ashidighanliqini, bolupmu buning kanada bilen xitay otturisidiki sodini qozghitish rolini oynaydighanliqini eskertti. Uning tekitlishiche, yanwar éyining bashlirida yaponiyining paytexti tokyoda ötküzilidighan sana'etleshken 7 gherb döliti maliye ministirliri yighini mezgilide, bu döletlerning maliye ministirliridin xitay pulining ayriwashlash qimmiti ashurush mesiliside téximu qattiq siyaset yürgüzüshni telep qilidiken.

Xitay gherb döletliri bilen qarshilashmaqta

Xelq'ara jem'iyet 2002 - yilidin bashlap, xelq pulining ayriwashlash qimmitini östürüsh heqqide,xitay da'irilirige izchil bésim ishlitip keldi.

Kanada bolsa yéqinqi ikki yildin buyan, xitay hökümitidin xelq pulining ayriwashlash qimmitige bolghan kontrolluqni boshashturushni jiddiy telep qilip kelmekte.Sana'etleshken 7 gherb dölitining maliye ministirliri bultur yil axirida ortaq bayanat élan qilip,xitay hökümitidin xelq pulining ayriwashlash qimmitini qoyuwitishini telep qilghanidi.

Xitay hökümiti yéqinqi yillardin béri xelq pulining qimmitini bir qanche qétim östürgen bolsimu,emma bu gherb döletlirining kütken telipidin yenila yiraqta.

Xitay bu teleplerni özlirining menpe'etige tehdit, dep qaraydu

Xitay da'iriliri "xelq pulining qimmiti biraqla östürülse, dölet ichide qalaymiqanchiliq kélip chiqidu," dep ensireydu.

Xitayning kanadada turushluq konsuli yang chang xitayning janijan menpe'etige ziyan yétidighan ishni qilmasliq we undaq bolmighanda ikki dölet munasiwitige éghir ziyan yétidighanliqi qatarliqlarni bildürüp kanadani agahlandurdi. U:"xitay bilen kanadaning dostluq munasiwiti ikki dölet we shundaqla ikki dölet xelqlirining uzun mezgillik we négizlik menpe'etlirige uyghun. Bu hemmige ayan mesile. Ikki dölet otturisidiki yirik munasiwet ikkila dölet üchün oxshashla payda élip kelmeydu," dédi.

Xitay konsuli kanadaning xitayning pul siyasitige tutqan meydanini xitaygha tehdit dep chüshendürüp:"méningche, ikki dölet munasiwitining algha qarap rawajlinishi üchün eng muhim bolghini öz ‏ - ara hörmet qilish we barawerlik asasida, saqlan'ghan mesililerni söhbet hem kélishish yolliri arqiliq hel qilishtur. Undaq bolmighanda qarshi terepning menpe'etliri ziyan'gha uchraydu. Tehdit - popoza bilen mesile hel bolmaydu," dédi.

Ziyanning eng chongini amérika tartmaqta

Kanada metbu'atlirigha qarighanda, jim flaherining chaqiriqi amérikidiki mehsulat ishlepchiqarghuchi karxanichilar we parlamént ezalirining qarshi élishigha érishken. Amérika xitayning pul siyasitining ziyinigha eng éghir uchrawatqan dölet. Xitayning xelq pulining qimmitini sun'iy usulda töwen tutush siyasiti amérika ékisportigha éghir ziyanlarni élip kelmekte. Amérika ‏ - xitay sodida körülüwatqan ghayet zor qizil reqemmu asasen xitayning pul siyasiti bilen munasiwetliktur.

Pulning qimmitini kontrol qilish diktator tüzümlerning belgisidur

Démokratik döletlerde ishlitilidighan pulning qimmiti adette erkin pul baziri arqiliq tengshilidu. Uning qimmiti bazargha qarap,her küni örlep yaki chüshüp turidu.

Kanadadiki iqtisadiy analizchilarning qarishiche,xitay pulining nöwettiki qimmiti özining eslidiki qimmitidin %40 töwen iken. Xitay da'iriliri xelq pulining qimmitini uning eslidiki qimmitidin töwen tutup, öz mallirining xelq'ara bazardiki riqabet küchini ashurush arqiliq, ghayet zor iqtisadi menpe'etke ériship kelmekte.Xitayning nöwette yol qoyuwatqan pul siyasiti kompartiye hökümranliqi astidiki diktator tüzüm bilenmu munasiwetlik.

Kanada bolsa, xitay pul siyasitining qurbanlirining yene biridur. Gerche 2007 - yilida kanadaning xitaygha qilghan éksport sommisida éshish körülgen bolsimu,lékin ikki dölet sodisidiki kanadagha paydisiz qizil reqem yenila chong bolmaqta. Kanada soda ministiri dawid emerson bu ayning bashlirida, kanada ‏ - xitay otturisidiki sayahet kélishimini testiqlashni dawamliq arqigha sozup kelgen xitay üstidin, dunya soda teshkilatigha erz qilidighanliqini bildürgenidi. (Kamil tursun)