Русийә хитай қанунсиз хитай көчмәнлиригә зәрбә бәрмәктә

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Москваниң измайлово районидики бир хитай ресторани. 2005 - Йили 25 – авғуст тартилған. Хитай көчмәнлири русийидә күндин күнгә көпәймәктә. AFP

Русийә баш министири михаил фрадкоп 11-декабир күни қанунсиз көчмәнләрниң дөләтниң иқтисадиға һәм дөләт бихәтәрликигә зиян селиватқанлиқини тәкитләп, буйруқ елан қилип, русийә базарлиридики парчә вә топ сетиш билән шуғуллиниватқан чәтәлликләрниң омумий нисбәтниң 40%и билән чәклинишини, 2007-йилидин тартип чәтәлликләрниң парчә сетиш билән шуғуллинишини чәкләшни көрсәткән.

Фрадкоп елан қилған мәзкур буйруқта йәнә 2007-йили 1-айдин тартип чәтәлликләрниң русийәдә һарақ вә дора содиси билән шуғуллинишиниң чәкилинидиғанлиқи, русийигә киргән чәтәлликләрниң пәқәт өзлиригә мәсул болған хоҗайинниң йенидила ишлишигә рухсәт қилинидиғанлиқини бәлгилигән. Русийә даирилири бу арқилиқ чәтәллик ишчиларниң санини контрол қилмақчи болған.

Русийә думасиниң (парламенти) башлиқи сергей мироноп йәнә мәхсус қанунсиз көчмәнләрни вә қанунсиз көчмән әмгәкчиләрни тәкшүрүш оргини шуниңдәк сақчи оргини тәсис қилишни тәләп қилған.

Русийә қанунсиз хитай көчмәнлиригә зәрбә бәрмәктә

Хитай тилидики ахбарат васитилириниң учур беришичә, русийә һөкүмитиниң қанунсиз көчмәнләргә қаттиқ зәрбә бериш бәлгилимиси вә сияситиниң тәсири астида москва қатарлиқ җайлардики қанунсиз көчмәнләр җайлашқан базарларни өз ичигә алған нуқтилар тәкшүрүлүшкә башлиған. Учурлардин қариғанда, хитай қанунсиз көчмәнлириниң ямрап кетиши узундин буян русийә җамаити вә һөкүмәт қатлимини биарам қиливатқан болуп, русийә көчмәнләр идарисиниң москва шөбиси 27-октәбир күни москва әтрапидики бир тирә кийимлирини ишләш орнини тәкшүргәндә, 239 нәпәр қанунсиз хитай көчминини қолға чүшүргән.

Русийиниң "мустәқиллиқ" гезитиниң 15-дәкабир күни хәвәр беришичә, русийә һөкүмитиниң юқиридики буйруқи елан қилинғандин кейин, йирақ шәрқ базарлиридики хитайлар буниңдин зәрбә һес қилип, бир қисим хитайлар сода нуқтилирини тақап, маллирини елип вәтинигә қайтқан.

Русийә мустәқил телевизийә истансиси хитайниң хейлоңҗиаң билән чегрилинидиған хабаровск шәһиридики базарларға җайлашқан хитай содигәрлири русийә сақчилири тәрипидин қамал қилинип, уларниң парчә сетиш билән шуғуллинишиға чәк қоюлғанлиқи үчүн бир қисим хитайлар маллирини әрзан сетип, вәтинигә қайтишқа мәҗбур болған. Униңдин башқа йәнә москва шәһиридики хитайлар 80% ни игилигән чоң сода базириму зәрбигә учриған. Мәзкур буйруқ түпәйлидин көплигән хитай ширкәтлири йәрлик русларниң нами астида сода қилишқа мәҗбур болған.

Русийә көчмән әмгәкчиләргә нисбәтән қош өлчәм қолланмақчиму?

Русийә хәвәр торлириниң учурлиридин қариғанда, русийә һөкүмити русийидики әмгәк күчи йетишмәслик мәсилисини һәл қилиш үчүн һәр қайси сабиқ совет иттипақдаш җумһурийәтлири билән келишим түзүп, русийидә туриватқан оттура асия җумһурийәтлири вә башқа җумһурийәтләрдин кәлгән көчмәнләрни тизимлап, уларниң ишлиши вә тиҗарәт билән шуғуллинишини қанунлаштурушқа башлиған.

Қирғизистанниң "қабар" агентлиқиму йеқинда қирғизистан билән русийә арисида русийидә туриватқан 500 миң қирғизстанлиқниң қанунлуқ һалда русийидә тирикчилик қилишини капаләткә игә қилиш мәсилиси бойичә һөҗҗәт имзаланған.

"Пәрғанә" агентлиқиниң учуридин қариғанда, таҗикистан, өзбекистан көчмәнлири русийиниң оттура вә йирақ шәрқ қисимлириғичә кеңәйгән болуп, өзбекләр волгаград области, астрахан области қатарлиқ җайларниң асаслиқ дәһқанчилиқ вә көктатчилиқ ишлирини игилигән. Өзбекистан көчмәнлири русийә шәһәр-йезилириға тез сүрәттә кеңәймәктә икән. Хитай тилидики мәтбуатларниң йезишичә, гәрчә хитайдинму қанунлуқ ишчи қобул қилиниватқан болсиму, лекин уларға болған тәкшүрүш күнсайин қаттиқлашқан. Русийә даирилири 2007-йили сабиқ совет җумһурийәтлиридин 600 миң адәмниң русийигә келип ишлиши һәққидә қарар қобул қилған.

Русийидә хитай шәһири болмайду

Хитай көчмәнлириниң русийидики сани зади қанчилик икәнлики һәққидә ениқ мәлумат йоқ, бәзи учурларда бир қанчә милйонға йәткәнлики көрситилсиму, бирақ бирликкә кәлгән сан мәлум қилинмиған. Хитай көчмәнлири маканлашқан асасий нуқта москва вә санкитпетер бург шуниңдәк йирақ шәрқтики владивосток, хабаровск қатарлиқ шәһәрләр болуп, бәзи җайларда мәхсус хитайларниң рестуранлири, магизинлири җайлашқан нуқтилар пәйда болушқа башлиған. Һәтта мәхсус хитайлар җайлашқан хитай шәһәрчилирини қуруш пикирлириму мәйданға чиққан.

Хитай көчмәнлири русийиниң чита области қатарлиқ җайлардики хитайлар ачқан завод –фабрикилар, деһқанчилиқ мәйданлирини игилигән болуп, хитай тиҗарәтчилири асаслиқи хитайларни ишләткәнлики үчүн ишсиз қалған йәрлик руслар буниңдин нарази болған. Һәтта, хитайлар 30 күнлүк саяһәткә келиш баһаниси билән читадики хитайлар ачқан заводларда ишләп, 30 кун тошқанда пулни елип қайтип, бир қанчә күндин кейин йәнә русийигә кирип ишләштәк әһвалларни садир қилған. Хитай көчмәнлири русийиликләрни әң көп ойлинишқа мәҗбур қиливатқан нуқта. Өткәндә русийә сақчи даирилири бирақла 60 нәччә нәпәр хитайни коллектип қайтуривәткән болуп. Бу һәқтә "москва комсомоли" гезитидә мақалә елан қилинған " әҗдиһа йоли" намлиқ мақалидә москвада 150 миң әтрапида хитай барлиқи, уларниң ичидә бейҗиң гуруһи, харбин гуруһи, шаңхәй гуруһи, фуҗән гуруһи вә җеҗаң гуруһи дегәндк бир қанчә қара қоллар гуруһлириниң пәйда болуп, өзара бир бири билән күрәш қилғанлиқи йезилған. Мақалидә көрситилишичә, хитайлар москваниң измайлоп вә черкизоп районлирида "асия мәһәллиси " пәйда қилип, бу җайларда қимарханиларни, паһишиханиларни ачқан. Мақалидә көрситилишичә, хитай қара қоллири русийә содисиға, җәмийәт аманлиқиға тәсир йәткүзидиған бир күчкә айланған болуп, бир қисим русийә әмәлдарлири бу хитайлардин пара йегәнлики үчүн уларға чеқилишниму халимайдикән.

Бирақ, русийә көчмәнләр идарисиниң башлиқи константин романоп русийә мустәқил телевизийә истансисиниң зияритини қобул қилип, хитай қанунсиз көчмәнлири мәсилиси һәққидә тохталғанда, русийидә хитай шәһәрчилириниң қурулмайдиғанлиқини, ғәрб дөләтлиридә мәвҗут хитай шәһәрчиси дегәндәк көчмәнләр нуқтиси русийидә қобул қилинмайду. Биз бундақ нуқтиларниң русийидә болмаслиқиға вәдә беримиз " дегән.

Русийә һөкүмити көплигән қанунсиз хитай көчмәнлирини русийидин қоғлап чиқарған болуп, 2006-йили, бир йилниң ичидила русийә даирилири бир милйонға йеқин қанунсиз туриватқан хитайларни өз ичигә алған чәтәллик русийә чегрисидин чиқиривәткән. (Үмидвар)