Rusiye xitay qanunsiz xitay köchmenlirige zerbe bermekte

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Moskwaning izmaylowo rayonidiki bir xitay réstorani. 2005 - Yili 25 – awghust tartilghan. Xitay köchmenliri rusiyide kündin kün'ge köpeymekte. AFP

Rusiye bash ministiri mixa'il fradkop 11-dékabir küni qanunsiz köchmenlerning döletning iqtisadigha hem dölet bixeterlikige ziyan séliwatqanliqini tekitlep, buyruq élan qilip, rusiye bazarliridiki parche we top sétish bilen shughulliniwatqan chet'elliklerning omumiy nisbetning 40%i bilen cheklinishini, 2007-yilidin tartip chet'elliklerning parche sétish bilen shughullinishini chekleshni körsetken.

Fradkop élan qilghan mezkur buyruqta yene 2007-yili 1-aydin tartip chet'elliklerning rusiyede haraq we dora sodisi bilen shughullinishining chekilinidighanliqi, rusiyige kirgen chet'elliklerning peqet özlirige mesul bolghan xojayinning yénidila ishlishige ruxset qilinidighanliqini belgiligen. Rusiye da'iriliri bu arqiliq chet'ellik ishchilarning sanini kontrol qilmaqchi bolghan.

Rusiye dumasining (parlaménti) bashliqi sérgéy mironop yene mexsus qanunsiz köchmenlerni we qanunsiz köchmen emgekchilerni tekshürüsh orgini shuningdek saqchi orgini tesis qilishni telep qilghan.

Rusiye qanunsiz xitay köchmenlirige zerbe bermekte

Xitay tilidiki axbarat wasitilirining uchur bérishiche, rusiye hökümitining qanunsiz köchmenlerge qattiq zerbe bérish belgilimisi we siyasitining tesiri astida moskwa qatarliq jaylardiki qanunsiz köchmenler jaylashqan bazarlarni öz ichige alghan nuqtilar tekshürülüshke bashlighan. Uchurlardin qarighanda, xitay qanunsiz köchmenlirining yamrap kétishi uzundin buyan rusiye jama'iti we hökümet qatlimini bi'aram qiliwatqan bolup, rusiye köchmenler idarisining moskwa shöbisi 27-oktebir küni moskwa etrapidiki bir tire kiyimlirini ishlesh ornini tekshürgende, 239 neper qanunsiz xitay köchminini qolgha chüshürgen.

Rusiyining "musteqilliq" gézitining 15-dekabir küni xewer bérishiche, rusiye hökümitining yuqiridiki buyruqi élan qilin'ghandin kéyin, yiraq sherq bazarliridiki xitaylar buningdin zerbe hés qilip, bir qisim xitaylar soda nuqtilirini taqap, mallirini élip wetinige qaytqan.

Rusiye musteqil téléwiziye istansisi xitayning xéylongji'ang bilen chégrilinidighan xabarowsk shehiridiki bazarlargha jaylashqan xitay sodigerliri rusiye saqchiliri teripidin qamal qilinip, ularning parche sétish bilen shughullinishigha chek qoyulghanliqi üchün bir qisim xitaylar mallirini erzan sétip, wetinige qaytishqa mejbur bolghan. Uningdin bashqa yene moskwa shehiridiki xitaylar 80% ni igiligen chong soda bazirimu zerbige uchrighan. Mezkur buyruq tüpeylidin köpligen xitay shirketliri yerlik ruslarning nami astida soda qilishqa mejbur bolghan.

Rusiye köchmen emgekchilerge nisbeten qosh ölchem qollanmaqchimu?

Rusiye xewer torlirining uchurliridin qarighanda, rusiye hökümiti rusiyidiki emgek küchi yétishmeslik mesilisini hel qilish üchün her qaysi sabiq sowét ittipaqdash jumhuriyetliri bilen kélishim tüzüp, rusiyide turiwatqan ottura asiya jumhuriyetliri we bashqa jumhuriyetlerdin kelgen köchmenlerni tizimlap, ularning ishlishi we tijaret bilen shughullinishini qanunlashturushqa bashlighan.

Qirghizistanning "qabar" agéntliqimu yéqinda qirghizistan bilen rusiye arisida rusiyide turiwatqan 500 ming qirghizstanliqning qanunluq halda rusiyide tirikchilik qilishini kapaletke ige qilish mesilisi boyiche höjjet imzalan'ghan.

"Perghane" agéntliqining uchuridin qarighanda, tajikistan, özbékistan köchmenliri rusiyining ottura we yiraq sherq qisimlirighiche kéngeygen bolup, özbékler wolgagrad oblasti, astraxan oblasti qatarliq jaylarning asasliq dehqanchiliq we köktatchiliq ishlirini igiligen. Özbékistan köchmenliri rusiye sheher-yézilirigha téz sürette kéngeymekte iken. Xitay tilidiki metbu'atlarning yézishiche, gerche xitaydinmu qanunluq ishchi qobul qiliniwatqan bolsimu, lékin ulargha bolghan tekshürüsh künsayin qattiqlashqan. Rusiye da'iriliri 2007-yili sabiq sowét jumhuriyetliridin 600 ming ademning rusiyige kélip ishlishi heqqide qarar qobul qilghan.

Rusiyide xitay shehiri bolmaydu

Xitay köchmenlirining rusiyidiki sani zadi qanchilik ikenliki heqqide éniq melumat yoq, bezi uchurlarda bir qanche milyon'gha yetkenliki körsitilsimu, biraq birlikke kelgen san melum qilinmighan. Xitay köchmenliri makanlashqan asasiy nuqta moskwa we sankitpétér burg shuningdek yiraq sherqtiki wladiwostok, xabarowsk qatarliq sheherler bolup, bezi jaylarda mexsus xitaylarning résturanliri, magizinliri jaylashqan nuqtilar peyda bolushqa bashlighan. Hetta mexsus xitaylar jaylashqan xitay sheherchilirini qurush pikirlirimu meydan'gha chiqqan.

Xitay köchmenliri rusiyining chita oblasti qatarliq jaylardiki xitaylar achqan zawod –fabrikilar, déhqanchiliq meydanlirini igiligen bolup, xitay tijaretchiliri asasliqi xitaylarni ishletkenliki üchün ishsiz qalghan yerlik ruslar buningdin narazi bolghan. Hetta, xitaylar 30 künlük sayahetke kélish bahanisi bilen chitadiki xitaylar achqan zawodlarda ishlep, 30 kun toshqanda pulni élip qaytip, bir qanche kündin kéyin yene rusiyige kirip ishleshtek ehwallarni sadir qilghan. Xitay köchmenliri rusiyiliklerni eng köp oylinishqa mejbur qiliwatqan nuqta. Ötkende rusiye saqchi da'iriliri biraqla 60 nechche neper xitayni kolléktip qayturiwetken bolup. Bu heqte "moskwa komsomoli" gézitide maqale élan qilin'ghan " ejdiha yoli" namliq maqalide moskwada 150 ming etrapida xitay barliqi, ularning ichide béyjing guruhi, xarbin guruhi, shangxey guruhi, fujen guruhi we jéjang guruhi dégendk bir qanche qara qollar guruhlirining peyda bolup, özara bir biri bilen küresh qilghanliqi yézilghan. Maqalide körsitilishiche, xitaylar moskwaning izmaylop we chérkizop rayonlirida "asiya mehellisi " peyda qilip, bu jaylarda qimarxanilarni, pahishixanilarni achqan. Maqalide körsitilishiche, xitay qara qolliri rusiye sodisigha, jemiyet amanliqigha tesir yetküzidighan bir küchke aylan'ghan bolup, bir qisim rusiye emeldarliri bu xitaylardin para yégenliki üchün ulargha chéqilishnimu xalimaydiken.

Biraq, rusiye köchmenler idarisining bashliqi konstantin romanop rusiye musteqil téléwiziye istansisining ziyaritini qobul qilip, xitay qanunsiz köchmenliri mesilisi heqqide toxtalghanda, rusiyide xitay sheherchilirining qurulmaydighanliqini, gherb döletliride mewjut xitay sheherchisi dégendek köchmenler nuqtisi rusiyide qobul qilinmaydu. Biz bundaq nuqtilarning rusiyide bolmasliqigha wede bérimiz " dégen.

Rusiye hökümiti köpligen qanunsiz xitay köchmenlirini rusiyidin qoghlap chiqarghan bolup, 2006-yili, bir yilning ichidila rusiye da'iriliri bir milyon'gha yéqin qanunsiz turiwatqan xitaylarni öz ichige alghan chet'ellik rusiye chégrisidin chiqiriwetken. (Ümidwar)