Чәтәлләрдики канада куң зи иниститутлири хитай коммунистлириниң чүмпәрдиси

• Мухбиримиз камил турсунниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Хитай даирилири канаданиң һәр қайси шитат вә шәһәрлиридики алий мәктәпләрдә куң зи иниститути қуруш қәдимини тизләткәнликтин, хитайниң бу ғәйри һәрикити канада хәвпсизлик органлири вә канада җамаитиниң җиддий диққитини тартти. Хитай даирилири канададики тунҗи куң зи иниститутини 2005-йилиниң оттурилири ванковерға җайлашқан бритиш колумбийә техника иниститутида ачқан иди. Бу хил иниститут 3 йилға йәтмигән вақит ичидә канаданиң һәр қайси шитатлиридики көплигән алий мәктәпләргә кеңәйди.

Хитай даирилири чәтәлләрдә тиз сүрәттә қуруватқан куң зи иниститутлириниң хитайниң чәтәлләрдики мәдәнийәт алмаштуруш көврүки икәнликини, бу органниң мәқситиниң хитайниң әнәнивий мәдәнийитини тәшвиқ қилиш,сода алақилирини күчәйтиш шундақла хитай тилини өгәнгүчиләргә қолайлиқ яритиш икәнликини илгири сүрүп кәлгән болсиму,әмма уларниң бу органни қуруш үчүн ғайәт зор адәм күчи вә мәбләғ сәрп қилиши кишиләрдики гуманни техиму күчәйткән.

Хитай юмшақ вастилар арқилиқ ғәрбликләрниң қәлбини майил қилмақчи

Канада ахбарат агентлиқи арқилиқ оттуриға чиққан, канада хәвпсизлик оргининиң мәхпий доклатида " хитай даирилириниң канадани өз ичигә алған көплигән дөләтләрдә куң зи институтини қуруш қәдимини тизлитиштики мәқсити пүтүн дунядики хәлқләрниң қәлбини өзигә майил қилиш арқилиқ, өзиниң тәсир күчини сиңдүрүш шундақла бу юмшақ вастә арқилиқ пүтүн дуняниң қәлбини өзигә рам қилип,ғәрбликләрниң меңисини ююш" дейилгән.

Канада бихәтәрлик идарисиниң доклатида "куң зи иниститути хитай даирилириниң өз идеологийиси вә сиясәтлирини чәтәлләргә кеңәйтидиған мунбәр шундақла хитайниң мәдәнийәт саһәсигә сиңип кириштики қорали" дейилиду. Доклатта хитайниң канадада тиз сүрәттә қуруватқан куң зи институтлирини ениқ қилип, җасуслуқ орган дәп атимиған болсиму, әмма хитай һөкүмитиниң канадаға қаратқан җасуслуқ һәрикәтлирини күндин ‏- күнгә күчәйтиватқанлиқи вә бу хил һәрикәтниң түр-шәкиллириниң барғансери көпийиватқанлиқи тилға елинған.

Хитай җасуслири канада үчүн әң чоң тәһдит

Буниңдин илгири, канада хәвпсизлик идарисиниң башлиқи җим җудд канада парламентиниң миллий бихәтәрлик вә мудапиә комитетида гуваһлиқ бәргәндә, хитай һөкүмитиниң канадаға қаратқан җасуслуқ һәрикәтлирини җиддийләштургәнлики, канада хәвпсизлик оргинидики хадимларниң асаслиқ вәзиписи хитайниң канададики җасуслуқ һәрикәтлирини назарәт қилиш болуватқанлиқини оттуриға қойған иди.

Хитай һөкүмитиниң австралийидики баш әлчиханисида 1-дәриҗилик сиясий катиплиқ вәзиписини атқурған чән юңлин, 2005 -йили хитай даирилиридин йүз өрүп, австралийә һөкүмитидин сиясий панаһлиқ тилигәндә, хитай һөкүмитиниң америка, канада қатарлиқ дөләтләрдә 1000 дин ошуқ җасусиниң паалийәт елип бериватқанлиқини ашкарилиған иди.

Чән юңлин бу қетим канада хәвпсизлик оргининиң доклати вә хитай даирилириниң чәтәлләрдә куң зи институтлирини тиз сүрәттә көпәйтиштики мәқсәтлири һәққидә тохтилип:"чәтәлләрдики куң зи иниститутлири әмәлийәттә хитай һөкүмити тәрипидин бивастә контрол қилиниду. Бу иниститутларниң мәсуллирини бейҗиң даирилири өзлири бир қоллуқ таллап бекитиду. Хитайниң мәқсити бу орган арқилиқ чәтәлләрдә хитай мәдәнийитини тонуштуруш вә сода мунасивәтлирини күчәйтиш әмәс, бәлки буниң арқисиға сиясий мәқсәт йошурунған," деди.

Куң зи иниститути хитайниң чүмпәрдисидур

Сабиқ хитай дипломати чән юңлин хитайниң чәтәлләрдики куң зи институтиниң өпкә көрситип қуйруқ сатидиған орган икәнлики, хитайниң бу орган арқилиқ "ат айлиханға йол сариханға" дегәндәк сиясәт йүргүзүватқанлиқи һәққидә тохтулуп: "тил өгитиш бир хил вастә. Хитайниң асаслиқ мәқсити өзиниң идеологийисини тәшвиқ қилиш, кишиләргә бу идеологийини сиңдүрүш вә бу дөләтләрдә сиясий тәсир күчини кеңәйтиштур. Куң зи иниститути хитай үчүн бир чүмпәрдә," дәйду. У сөзидә, бу органниң көзитиш вә назарәт қилиш орни икәнликиниму тилға алиду.

Хитай коммунистлири куң зиниң намини сүйистимал қилмақта

Канада ахбарат агентлиқиниң шаңхәйдә турушлуқ мухбири аилен миккабениң "содигәрләрниң қолидики сирлиқ қорал - хитайчә сөзләйдиған сәтәң" намлиқ мақалисидә куң зи иниститути һәққидики гуманлири оттуриға қоюлған болуп,униңда: "хитайлар мав зедуңни таллиса болатти, худди тйәнәнминниң пишанисигә мав зедуңниң рәсимини есип қойғандәк. Һалбуки хитай даирилири бу қетим маркисизм идеологийисини бир чәткә қайрип қоюп, куң зини таллиди. Икки миң йил илгири өткән бир пәйласопни өзлиригә "мәдәнийәт әлчиси" қилмақчи болди, буси кишини ойландуриду "дәп язиду.

Канада брокк университетиниң сиясәт пәнлири профессори, хитайшунас чарләс буртон болса глобә анд маил гезитигә йоллиған хетидә " мән куң зи әсәрлири вә бу һәқтики китабларни әң көп оқуған биримән. Мән һеч болмиғанда, әгәр куң зи бүгүнки күндә һаят болған болса,униң демократийә вә кишилик һоқуқни қоллимай қалмайдиғанлиқини дәп берәләймән. Әмма йәнә, униң хитай коммунистик партийисигә киришкә илтимас сунмайдиғанлиқи һәққидә көплигән дәлилләрни кәлтүрәләймән, дәп язиду.

Канада хәвпсизлик идарисиниң доклатида хитай даирилириниң олимпик һарписида юмшақ вастилар арқилиқ ғәрб дунясиға сиңип киришни җиддийләштүриватқанлиқиму алаһидә әскәртилгән. (Камил турсун)