Хитай коммунист һөкүмити муһитни булғиса хәлқ бәдәл төләмдикән?

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Дуня банкисиниң хитайниң тәтқиқат органлири билән бирликтә тәтқиқ қилип тәйярлиған хитайда муһитниң булғиниш мәсилиси һәққидики доклати елан қилиниш алдида турғанда, хитай һөкүмити мәзкур доклаттики бәзи баян вә санлиқ мәлуматларни, болупму 'булғанған муһитта зәһәрлинип яш өлүп кетиватқан кишиләр ' һәққидики баян вә санлиқ мәлуматларни елан қилишқа җиддий тосқунлуқ қилмақта. Әмма хәлқ вә мутәхәссисләр бу доклатта баян қилинған мәлуматларниң растлиқини тәстиқлайду.

Хитай коммунист һөкүмити муһитни булғиса хәлқ бәдәл төләмдикән?

Йеқинда дуня банкиси хитайниң тәтқиқат органлири билән бирликтә тәтқиқ қилип, хитайда муһитниң булғиниши һәққидә 'хитайда муһитниң булғиниши вә төлиниватқан бәдәл' сәрләвһилик бир тәпсилий доклат тәйярлап чиққан иди. Б б с ниң баян қилишичә, дуня банкиси тәйярлиған бу доклат елан қилиниш алдида турғанда, хитай һөкүмити бу доклаттики бәзи санлиқ мәлуматларни елан қилишқа җиддий тосқунлуқ қилған.

Хитай һөкүмити 'доклаттики бәзи санлиқ мәлуматлар җәмийәттә давалғуш пәйда қилиши мумкин' дәп сәвәб көрсәткән

Хәвәрдә ейтилишичә, дуня банкиси тәйярлиған доклатта пүтүн йәр шарида муһити әң еғир дәриҗидә булғанған 20 шәһәрниң 16 си хитайда икәнлики, хитайда һәр йили 750 миң адәм булғанған муһитта зәһәрлинип вақитсиз өлүватқанлиқи баян қилинған иди.

Хитай һөкүмити 'доклаттики бәзи санлиқ мәлуматлар җәмийәттә давалғуш пәйда қилиши мумкин' дәп сәвәб көрсәткән вә муһитниң булғиниши сәвәбидин вақитсиз өлүп кетиватқан кишиләр һәққидики бундақ санлиқ мәлуматларни вә бундақ вақитсиз өлүм һадисилириниң қайси җайларда болуватқанлиқи һәққидики җуғрапийилик учурларни елан қилишқа қаттиқ тосқунлуқ қилған. Мушундақ сәвәбләр түпәйлидин, 'пул муамилә вақит гезити' бу һәқтә хәвәр елан қилғанда, дуня банкисиниң доклатидики муһитниң булғиниши сәвәбидин зәһәрлинип вақитсиз өлүп кетиватқан кишиләр һәққидики тәпсилий мәлуматларни вақтинчә қисқартишқа мәҗбур болған.

Һәр йили 750 миң адәм вақитсиз өлүватиду

Америка авазиниң баян қилишичә, дуня банкиси тәйярлиған 'хитайда муһитниң булғиниши вә төлиниватқан бәдәл' дегән тәпсилий доклатта, хитайда муһитниң булғиниши күндин -күнгә еғирлишиватқанлиқи санлиқ мәлуматлар арқилиқ испатланған. Хәвәрдә ейтилишичә, хитайда һазир һава, су вә йемәкликләрниң булғиниши хәлқниң тән саламәтликигә нисбәтән наһайити чоң тәһдит болуп қалди.

Хитайда һәр йили бир нәччә йүз миң адәм булғанған һава , су, йемәкликләрдә зәһәрлинип еғир кесәлликләргә дучар болиду. Буниң ичидин һәр йили 750 миң адәм вақитсиз өлүп кетиду. Буниң ичидә, статистика қилинишичә, булғанған һавада зәһәрлинип өлүватқан адәм сани 394 миң, йезиларда булғанған су ичип ашқазан раки, җигәр раки, яки бөрәк ракиға гириптар болуп, яки җиддий ич сүрүп давалаш үнүм бәрмәй өлүватқан адәм сани 660 миң, көмүр исида яки йемәклик майда зәһәрлинип өлүватқан адәм сани 300 миң.

Шамендин сөзләп бериватқан бу ханим мундақ баян қилди: бу шәһәрдә булғанған һавадин яман һидлар бурнимизға пурайду, нәписимиз сиқилиду, бу һадисидин қорқиватимиз, әмма бундақ һадисә һәққидә һечким гәп қилалмайду.

Бейҗиң университети чәтәл иқтисадини тәтқиқ қилиш орниниң башлиқи ша йеляңниң баян қилишичә, адәм булғанған муһитта туривәрсә, бәзиләр бир нәччә күндә, бәзиләр бир нәччә айда, бәзиләр бир нәччә йилда вақитсиз өлүмгә дуч келиши турған гәп. Әмма техника җәһәттин ейтқанда, булғанған муһитта зәһәрлиниш һадисилириниң санини ениқлаш асан әмәс, һазирқи әһвалда, һәр йили вақитсиз өлүп кетиватқан адәм сани 750 миңдин көп.

Хитай йезилирида 10% терилғу йәр металдин аҗралған зәһәрлик маддилар билән булғинип болди

Мутәхәссисләрниң баян қилишичә, хитайда муһитниң булғиниши һәммә җәһәттә ипадилиниду. Хитай йезилиридики 10% терилғу йәр металдин аҗралған зәһәрлик маддилар билән булғинип болди. Металдин булғанған терилғу йәрлиридики зәһәрлик маддилар деһқанчилиқ мәһсулатлири арқилиқ адәм бәдинидә сақлинип, у адәмни тәдриҗи һалда һәрхил кесәлликкә дучар қилиду.

Бейҗиң санаәт университетиниң профессори хушиңду әпәндиниң баян қилишичә, җуңго һазир омуми мәһсулат қиммити җәһәттә америка, японийә, германийиләрдин қалса 4 ‏- орунда туридиған иқтисадий дөләт болуп қалди. Әмма җуңгода муһитниң булғиниши интайин еғир. Һөкүмәт өзиму һазир муһитниң булғиниш әһвалиниң күндин ‏- күнгә еғирлишиватқанлиқини һес қилди. Әмма һөкүмәт өзи игә болуватқан мәнпәәтләрдин ваз кәчкүси кәлмәйватиду.

Һөкүмәт узундин буян 'тәрәққи қилдуруш һәммини бесип чүшидиған биринчи иш' дәп тәкитләп кәлмәктә. Тәрәққи қилдуруш арқилиқ көп мәнпәәткә игә болди. Әмма муһитни асраш асан әмәс, униңға наһайити көп пул сәрп қилишқа тоғра келиду. Тәрәққи қилдуруштин алған мәнпәәтниң бир қисмини буниңға сәрп қилиш керәк , һазир һөкүмәтниң буниңға пул сәрп қилишқа көңли бармайватиду.

Хитайда муһит булғинишниң тәсири хәлқарани вәһимигә салмақта

Радиомизниң алған мәлуматиға қариғанда, хитайда муһит булғинишниң тәсири хәлқарани вәһимигә салмақта.

Хәлқара олимпик комитети йеқинда, һәр қайси дөләтләрдин келидиған тәнһәрикәтчиләрдин , хитайда булғанған муһитта зәһәрлиништин сақлиниш учун муддәттин бурун бейҗиңға кәлмәсликини тәләп қилған.

2005 ‏- Йили муһитниң булғиниши әң еғир болған җайлар ғәрбий шимал тәрәптә иди

2005 ‏- Йили 4 ‏- айда, хитайниң муһит булғинишини тәтқиқ қилиш орни елан қилған доклатта, хитайдики 660 шәһәрниң 343 дә муһит булғанғанлиқи сәвәбтин кислаталиқ ямғур яғидиған болуп қалғанлиқи, бәзи шәһәрләрдә һәтта қум яғидиған болуп қалғанлиқи баян қилинған иди.

Әйни вақитта бу доклатта сәнши, шәнши, хенән, хебей, ниңша, гәнсу, шинҗаңларда муһитниң булғиниши наһайити еғир булуватқанлиқи, мәмликәт буйичә муһитниң булғиниши әң еғир болған җайлар ғәрбий шимал тәрәптә икәнлики баян қилинған иди. (Вәли)