Xitayning qattiq nazariti astidiki héyt tentenisi

Süret, 2010 - yili 10 - séntebir, qeshqer héytgah meschitidiki roza héyt namizidin bir körünüsh.

Aptor édward wang maqaliside roza héyt mezgilide qeshqerde qilghan ziyaritidin kéyinki tesiratlirini bayan qilghan. U, maqalisining kirish qismida qeshqerning qoyuq milliy puraqqa ige bir sheher ikenlikini, nurghunlighan achchiq sergüzeshtilerni bashtin kechürgen bu qedimiy sheherning, xitay da'irilirining qattiq nazariti astida ikenlikini bayan qilghan.

Uning bayan qilishiche, héytning birinchi küni xitay saqchiliri héytgah meschiti aldida qattiq bixeterlik tedbirliri alghan. U bu heqte mundaq dep bayan qilghan: "héytning birinchi küni seherde, kishiler héyt namizi oqush üchün héytgah meschitining aldigha yighiliwatqanda, herbiy we saqchi mashiniliri héytgah meschitining aldidiki meydanni boylap méngishqa bashlidi. Etraptiki saqchilar bolsa xitaydiki eng chong meschit bolghan héytgah meschitide oqulidighan héyt namizini orda méhmanxanisining ögziside turup körmekchi bolghan chet'elliklerni ögzige chiqishigha ruxset qilmidi."

Maqalide bayan qilinishiche, bir Uyghur uninggha qeshqerdiki weziyetni chüshendürüp "bu yil weziyet aldinqi yilidikidek jiddiy emes, lékin shundaqtimu saqchilar birer weqe chiqip qélishidin ensirimekte" dégen. Aptor sözining dawamida bu Uyghurningmu xuddi bashqa Uyghurlargha oxshashla xitayning öch élishidin ensirigenliktin öz ismini ashkarilimighanliqini alahide eskertken.

Aptor édward wang maqalisining dawamida, qeshqerdiki weziyetning intayin buruqturma halette ikenlikini, bolupmu 2009 - yili ürümchide yüz bergen étnik toqunushtin kéyin xitay da'irilirining qeshqerdiki bixeterlik tedbirlirini téximu qattiq chingitiwetkenlikini bayan qilghan. U mundaq dégen: "yéqindin buyan xitay da'iriliri intérnétni eslige keltürüp, bixeterlik tedbirlirini azraq yumshatqan bolsimu, xitay da'iriliri yenila qattiq endishe ichide turuwétiptu."

U, Uyghurlarning rayondiki eng chong étnik guruppa ikenliki, ularning xitay hakimiyiti astida kemsitishke uchrawatqanliqini bayan qilghan we ötken ayda aqsuda yüz bergen weqedin qisqiche melumat bérip ötken.

U, qeshqerning qaynam - tashqinliqqa tolghan bazarliridin, mezzilik ta'amliridin oqurmenlerge melumat bérip, qedimiy yipek yoli mezgilide impériyiler arisidiki muhim tijaret merkizi bolghan qeshqerdiki "qedimiy sheher" rayonining xitay da'iriliri teripidin buzghunchiliqqa uchrawatqanliqini bayan qilip mundaq dégen: "bir Uyghurning manga éytip bérishiche, Uyghurlarning köpinchisi qedimiy sheherning chéqilghanliqidin narazi iken. U, manga 'hökümetning xelqning arzusi bilen kari yoq' dédi. U, manga yene héytgah meschitining burunqi resimlirini körsetkech, héytgah meschitining aldida burun bir yéshil bir bagh barliqini, emma baghning90 - yillarning otturilirida yol yasash bahanisi bilen buzuwétilgenlikini éytip berdi we manga' bizning tariximiz yoqap kétish aldida turmaqta' dédi."

Aptor maqalisining dawamida héyt küni etigendiki héyt namizi menzirisidin melumat bérip mundaq deydu: "héyt küni etigende qollirida jaynamazlirini kötürüshüwalghan minglighan Uyghur héytgah meschiti aldigha héyt namizini oqush üchün yighilghanda, héytgah meschitining her bir bulungi xitay saqchiliri bilen toshup ketken idi. Héyt namizi sa'et 7:30 bilen bashlidi. Kishiler hemmisi yükünüp olturup héyt namizigha bashlidi. Birdinla nechche minglighan adem oxshash bir waqitta sejdige bash qoydi."

Aptor maqalisini munu bayanlar bilen tamamlighan: "héyt namizi yérim sa'ettin kéyin ayaghliship, ademlerning hemmisi kocha - kochilargha tarap öylirige qarap méngishqa bashlidi. Bir Uyghur yénida kétiwatqan bir fransiyilik sayahetchige külüp turup in'gliz tilida 'bügün bek yaxshi bir kün bolidighan boldi, chünki kochida birmu xitay yoq' dédi."

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.