Xitay, kishilik hoquq minaliri kömülgen jaydin marafonche yügürüp ötüwatidu

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Olimpik simiwoli. Olympic logo made of bronze / displays at a park in Hong Kong, 30 June 2007 AFP PHOTO/TED ALJIBE

Qoramigha yetmigenlerni ishlitish, bala qirdurushqa mejburlash, din'gha ziyankeshlik qilish, siyasiy öktichilerni türmige tashlash irqi we milliy kemsitish, medeniy weyranchiliq sélish qatarliqlar, xitay olimpiktin burun duch kélidighan hel qilghuch mesililer ikenliki dunya metbu'atlirida xéli kop salmaqni igileshke bashlidi.

Birleshme agéntliqining 6- iyundiki béyjing olimpiki heqqide bergen melumatida, kéler yazdiki olimpikke ulishiwélish xitay üchün éytqanda, " kishilik hoquq minaliri kömülgen jaydin marafonche yügürüp ötken'ge oxshaydu " dep otturigha qoyuldi we 1980- yillardin buyanqi amérika - sowét olimpik bayqutliridin béri olimpik yighinining mundaq terzde iyasiylashturulmighanliqi körsitildi.

Béyjing olimpikige qarshi heriketler ulghaymaqta

Mushuninggha munasip halda, dunya Uyghur qurultiyi olimpikke qarshi heriket komitétimu xitayda ötküzülidighan olimpikini bayqut qilish heriketlirini tézlitiwatqan bolup, Uyghur ziyaliylarmu her türlük maqalilerni yézip xitayning olimpik ötküzüsh salahiyitining yoqluqini bildürüshmekte. Xitayda ötküzülidighan olimpik yighinigha 13ay waqit qaldi. Bezi kishilik hoquq teshkilatliri béyjing olimpikige bir yil qalghan küni yeni 8- awghust küni béyjing olimpikige qarshi namayish ötküzüshni pilanlimaqta.

Birleshme agéntliqining 6- iyundiki xewirige qarighanda, xelq'ara kechürüm teshkilati amérika paytexti washin'gton'gha jaylashqan xitay bash elchixanisi aldida namayish qilishni pilanlawatqan bolup, buninggha yandashqan halda xelq'ara tibet herikiti kaltek top ittipaqining asasliq musabiqiside pa'aliyet élip bérishni we mexsus xitay olimpikige qaritilghan bir tor béti échishni pilan qiliwatqan iken.

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishitning bildürüshiche, hazir dunya Uyghur qurultiyimu 2008 - yilliq béyjing olimpikini bayqut qilish toghriliq xelq'aradiki her türlük kishilik hoquq we bashqa teshkilatlar bilen hemkarliship pa'aliyet élip bériwatqanliqini bildürdi.

"Uyghurlarning en'eniwi tenheriket türliri buzghunchiliqqa uchridi"

Buninggha yandashqan halda hazir gérmaniyide pa'aliyet élip bériwatqan yawropa sherqi türkistan birliki frankfort shöbisining re'isi, yash tetqiqatchi küresh ataxan, özining yéngila püttürgen " sherqiy türkistandiki tenheriket türliri " dégen maqaliside, xitay hökümitining Uyghur élini bésiwalghandin buyan, Uyghurlarning milliy alahidiliklirini yoq qilishqa urunup we milliy kimlikige alaqidar belgilerni her tereptin boghup kelgenlikini, til-yéziq, din, ma'arip we soda-sana'et jümlidin, Uyghurlarning en'eniwi tenheriket türlirining tereqqiyatighimu dölet térrorchiliq wasitisi bilen buzghunchiliq qilip kéliwatqanliqini otturigha qoyghan bolup, u mezkur maqalide: " xitayning bir milletning tenterbiye ishlirigha qaratqan, bu xil fashistik heriketlirining aqiwitide Uyghurlarning jismaniy we meniwi sapasi, irqiy alahidiliki özgirip, ilgirikige oxshaydighan qiyapetlerdin söz achqili bolmaydighan haletke keldi " dep yazghan.

Küresh ataxan maqalisi heqqide toxtilip xitayning bu qilmishlirining olimpik rohigha toghra kelmeydighanliqini otturigha qoydi.

Xelq'ara jemiyetning inkasi

Uningdin bashqa hemmige melum bolghinidek, 1980- yilliqi moskwa olimpik yighinigha amérika tenheriketchilerni ewetishni ret qilghan we 1984- yilliq los'anjélis olimpik yighinighimu sabiq sowét ittipaqi tenheriketchi ewetmigen.

Gerche hazirgha qeder , xitay olimpikini bayqut qilishqa qarita bundaq küchlük rewishte birer inkas meydan'gha kelmigen bolsimu, emma dunyaning herqaysi jayliridiki kishilik hoquq pa'aliyetchiliri xitay olimpikini choqum bayqut qilish idiyisini otturigha qoymaqta. Mesilen, xitay sudanning darfur rayonidiki ikki milyondin artuq ademning oy makansiz qélip musapirlar lagérigha qapsilip qélishigha seweb bolghan sudan hökümiti we darfurgha üzlüksiz parakendichilik sélip kéliwatqan janjawid qoralliq küchlirini qollap kéliwatidu dep qarilip kelgen bolghachqa, siyasiy pa'aliyetchi miya farrow 2008- yilliq béyjing olimpikini " qirghinchiliq olimpiki " dep atighan we bu olimpikni bayqut qilish pikrini otturigha qoyghan idi. (Jüme)