Rabiye qadir qeshqerdiki ölüm jazasi munasiwiti bilen xelq'ara olimpik komitétini eyiblidi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitay da'irilirining aldinqi küni az dégende besh neper Uyghur yashni " döletni parchilash, térrorluq jinayetlerni teshkillesh we uninggha rehberlik qilish jinayetliri" bilen eyiblep, ölüm jazasigha höküm qilish weqesidin kéyin, dunya Uyghur qurultiyi rehbiri rabiye qadir xanim yaponiyide bayanat élan qilip, xitay hökümitini shiddetlik eyiblidi we xelq'ara olimpik komitétini xitaygha oxshash "adem öltürüshke xumar " bir döletke olimpik yighini ötküzüsh hoquqi bérish bilen tenqidlidi.

" Xitay Uyghurlargha ölüm jazasi berse, pütün dunyaning qarap turghanliqini eyibleymen "

Shinxu'a axbarat agéntliqining yéqinda xewer qilishiche, qeshqer wilayetlik ottura sot mehkimisi abduweli imin, muxter sétiwaldi, ehmet raxman qatarliq az dégende besh neper Uyghur yashni ölüm jazasi we muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilghan. Xitay metbu'atlirining xewerliride da'irilerning ölüm jazasigha höküm qilin'ghan bu yashlarni 2005 - yili 8 - aydin 2007 - yili 1 - aygha qeder diniy jehette esebiy heriketler bilen shughullinish we "jihad" teshwiqati élip bérish bilen eyiblepla qalmay, ularni yene térrorluq meshiq bazisi qurush, partlatquch buyumlirini yasash shundaqla islam xelipilik döliti qurushqa teyyarliq qilish bilen eyibligenlikini ilgiri sürgen.

Yaponiyide ziyarette boluwatqan Uyghur herikitining rehbiri rabiye qadir xanim düshenbe küni yaponiyining qedimqi paytexti kyoto shehiride radi'omizgha bayanat élan qilip, "xitay da'iriliri olimpik yighinigha teyyarliniwatqan mushundaq bir mezgilde Uyghurlargha ölüm jazasi berse, pütün dunyaning qarap turghanliqini eyibleymen" dédi.

" Xelq'ara jem'iyet bu yashlarning délosini sürüshtürüshi kérek "

Nöwette rabiye qadir xanim, yaponiye xelq'ara kechürüm teshkilatining teklipige bina'en yaponiyini 3 heptilik ziyaret qiliwatidu. U, hazirgha qeder tokyo, tanabe qatarliq jaylarda doklat bergen bolup, düshenbe küni kyotogha kelgende radi'omizgha qeshqerdiki ölüm jazasi toghrisida bayanat élan qildi. Qeshqerde Uyghurlargha siyasiy sewebler tüpeyli ölüm jazasi bérish weqesi yaponiyidiki bezi gézitlerning düshenbe künidiki xewerliride élan qilindi.

Yaponiye "yumu'iri" géziti shu künki xewirige "xitaydin ayrilip musteqil bolmaqchi bolghan besh kishige ölüm jazasi bérildi" dep mawzu qoyghan bolup, xewerde "xitayning gherbiy - shimalidiki Uyghur musulmanlar musteqilliq telep qilishni dawamlashturmaqta. Xitay hökümiti bolsa béyjing olimpik yighini yétip kéliwatqan bir mezgilde Uyghurlarning musteqilliq herikitini qattiq basturiwatidu " dep yazdi. "Yumu'iri" géziti yene, ölüm jazasigha höküm qilin'ghan bu Uyghurlar xitay saqchiliri bu yil 1 - ayda qeshqerdin 100 kilométir yiraqliqtiki kosirap, dégen jaygha hujum qilghanda qolgha chüshken kishiler ikenlikini ilgiri sürdi.

Rabiye qadir bayanatida yene Uyghurlargha ölüm jazasi bériliwatqanliqini körüp turup uni eyiblimigen xelq'ara olimpik komitétini eyibleydighanliqini we béyjing olimpik yighinini bayqut qilishni telep qildi. Rabiye qadir xanim yene, xelq'ara jem'iyetning qeshqerge adem ewetip, abduweli iminlarning délosini tekshürüshini we mehbuslarning adil bir terep qilinishigha kapaletlik qilishini otturigha qoydi. Rabiye qadir xanim bayanatida "eger xelq'ara jem'iyet kishilik hoquq we démokratiyide semimiy bolsa, qeshqerde ölüm jazasigha höküm qilin'ghan bu yashlarning délosini sürüshtürüshi kérek " deydu.

Seyshi'u: "zéminini tartiwalghanlargha qarshi öz erkinliki uchun küresh qilghanlar erkinlik jengchisidur"

Asahi shinbun géziti yaponiyidiki memliketlik chong gézitlerning biri bolup, mezkur gézit düshenbe künidiki sanida Uyghurlargha ölüm jazasi bérish weqesini xewer qildi. Xewerde xitay da'irilirining sherqiy turkistan musteqilliqi üchün heriket qilghan Uyghurlarni " térrorluq" heriket élip barghan, dep eyiblep ölüm jazasigha höküm qilghanliqini, bu kishilerning " térrorluq teshkilat qurup, melum bir bazida 16 kilogram partlatquch saqlighan, onlighan kishilerge bomba yasashni ögetken " dep eyiblen'genlikini yazdi. Qeshqer ottura xelq sot mehkimisining hökümi, yaponiye qanun sahesidiki zatlarning gumanini qozghapla qalmay, bu weqe yene yaponiyidiki démokratik zatlarning eyiblishige uchridi.

Matinu seyshi'u ependim, yaponiye edliye ministirliqining sabiq mu'awin ministiri we yaponiye parlaménti awam palatasining ezasi qatarliq wezipilerni ötigen zattur. Nöwette asiya we xitayda démokratiye tereqqiyat jem'iyitining re'islikini ötewatqan seyshi'u ependi qeshqer ottura sot mehkimisining hökümini eyiblidi. U mundaq deydu : " özining erkinliki we démokratik hoquqi üchün küresh qilghan kishilerni öltürüsh qet'iy qobul qilghili bolmaydighan qilmishtur."

Xitay hökümitining béyjing olimpik yighinigha az qalghan mezgilde élan qilghan bu qarari olimpikning insanperwerlik rohigha pütünley xilap, dep tekitligen matinu seyshi'u, " eger béyjing hökümiti olimpik yighinini muweppeqiyetlik ötküzmekchi bolsa, tibet we Uyghurgha oxshash milletlerge erkinlik bérishi kérek. Biz buni nahayiti éghir weqe dep qaraymiz we qet'iy qarshi turimiz "deydu. Uning eskertishiche, dunya aldi bilen térrorchiliqning éniqlimisini sherhilishi kérek. Öz zéminida erkinlik we démokratiye telep qilghuchilarni térrorchi, déyish put tirep turalmaydiken. Seyshi'u yene, " özining zéminini tartiwalghanlargha qarshi öz erkinliki üchün küresh qilsa, bu bizning nezirimizde erkinlik jengchisidur. U qandaqmu térrorchi bolidu ? " dep körsetti.

Lékin, xitay hökümiti özini dunyagha sherqi türkistan térrorchi küchlirining qurbani, dep tekitlimekte. Qeshqer ottura sot mehkimisining hökümnamiside ölüm jazasigha höküm qilin'ghan yashlar éghir jinayetler bilen eyiblen'gen bolsimu, lékin qanun sahesidiki zatlar sot mehkimisining hökümige guman bilen bilen qarimaqta. Ularning eskertishiche, hökümnamidin qarighanda mehkumlar eskiri teyyarliq basquchida bayqalghan bolup, atalmish jinayet téxi shekillen'gen emes. Jama'et we bigunah puqralarning hayati - mal mülkige ziyan yetküzüsh weqesi yüz bermigen. Bu ehwalda ulargha " térrorluq weqesi sadir qilghan" ademler qatarida höküm élan qilish qanunni mejburlighanliqtur. (Erkin)