Olimpik xitayni özgertemdu yaki xitay olimpiknimu?

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Dangliq artis Spielberg béyjing olimpikining sen'et meslihetchilikidin waz kechkendin kéyin, xelq'ara metbu'atlarda, siyasetning olimpikqa arilishishining toghra yaki xataliqi mesilisi yene bir qiziq témigha aylandi. Köp sandiki közetküchilerning qarishiche, siyasetni olimpikqa arilashturmasliq démokratik döletlerdila mumkinchilikke ige؛ emma siyaset mixanizimi toghra ishlimeywatqan mustebit döletlerde bolsa, bu mumkinsiz. Chünki diktator hakimiyetlerde barliq sahe siyasetning monopulluqi astida.

Xitayning olimpikqa sahipxanliq qilishidiki meqsiti ashkara halda siyasiy

Olimpik tarixi közitilse, siyasetning olimpikqa arilishishi yéngi ehwal emes. 1936 ‏- Yili bérlinda ötküzülgen olimpik gétlér hakimiyitining küchlinishige seweb bolghan. 1968 ‏-Yili méksikida ötküzülgen olimpik, miksikidiki öktichilerning qanliq basturulushigha shahid bolghan. 1980 ‏-Yili moskwa olimpikqa sahipxanliq qilghanda, sowétning afghanistanni ishghal qilghini üchün amérika we gherb bashchiliqida 61 dölet olimpikni bayqut qilghan. 1984 ‏-Yili los anjilista ötküzülgen olimpikni sowét ittipaqi bashchiliqidiki 14 kommunistik dölet bayqut qilghan. Bügün siyasetni olimpikqa arilashturmasliqni teshebbus qilghan xitaymu, 1976 ‏-yilidiki olimpikta, kanadagha bésim ishlitish arqiliq teywenlik tenheriketchilerning olimpikqa qatnishishini tosup qalghan. Mana bu ehwallarni közde tutqan zhurnalist pétér ford mundaq deydu: "xitayning siyasetni olimpikqa arilashturmasliq chaqiriqi kishini ejeplendüridu. Chünki bir partiyilik hakimiyet tüzümidiki xitayda, jem'iyetning pütün saheliri siyasiylashturulghan."

Pétér ford yene mundaq deydu: " bizge olimpik kérek emes, insan heqliri kérek" dep teshwiqat wariqi tarqatqan xitay puqrasi yang chunlin, dölet aghdurush eyibnamisi bilen kéler hepte sotqa chiqidu". Pétér fordning qarishiche, olimpik harpisida qanat yaydurulghan öktichi küchlerge qarshi heriketning özi olimpikqa siyaset arilashturghanliq. Xongkong uniwérsitétining proféssori dawid zigning qarishiche, xitayning olimpikqa sahipxanliq qilishidiki meqsiti ashkara halda siyasiy. Dawid zig bu qarishigha pakit süpitide, 2006 ‏- yili xitayning xelq gézitide élan qilin'ghan bir parche maqalidin munu parchini körsitidu. " Olimpik yalghuz xelq'araliq tenheriket emes, u bir ulugh siyasiy wezipe. Olimpik xitay xelqighe paydiliq bolup qalmay hem wetenperwerlikni ashuridu."

Xitay olimpikni qobul qilghanda siyasiy shertlerni qobul qilghan

Bezi közetküchilerning qarishiche, siyaset mixanizimi normal ishlewatqan démokratik ellerde, olimpikqa siyasetning arilishishi toghra emes, chünki bu döletlerde xelqning iradisi hakimiyette eks étiklik, emma diktator hakimiyetlerdiki siyasiy irade xelqqe wekillik qilmaydu, shunga bu jaylardiki her qandaq pa'aliyetke xelq'ara teshkilatlarning arilishishi normal ehwal. Arilashmasliq bolsa, diktatorlarni jasaretlendürgenlik. Uning üstige xitay özi olimpikni qobul qilghan chaghda siyasiy shertlerni qobul qilghan, yeni özlirining insan heqliri xatirisini yaxshilaydighanliqi heqqide wede bergen, emdilikte, bu wedisini emelge ashurush telep qilin'ghanda shikayetchi bolush asassiz.

Olimpik xitayni özgertemdu yaki xitay olimpikni özgertemdu dégen so'al nöwettiki béyjing olimpikigha alaqidar mulahizilerdiki muhim bir téma. Xelqara olimpik komitétining bashliqi rogy ependi tünügünki sözide, olimpikning dunyaning siyasiy mesililirini hel qilish wezipisi yoqluqini bildürgen bolsimu, xitayda olimpik seweblik bir qatar ijabiy özgirishlerning boluwatqanliqini eskertken. Yene, olimpikning xitayni özgerteleydighanliqini otturigha qoyghan analizchilardin biri, béyjing olimpik komitétining mu'awin bashliqi jyang shyawyüning ötken yilqi sözidin töwendikilerni neqil keltürgen: " biz terep-tereptin kelgen teleplerni anglawatimiz, bu telepler jawabsiz qalmaydu, eqliy jehettin teyyarliqimiz bar."

Xitay hökümiti muqimliq shu'ari bilen olimpikqa siyasetni arilashturuwatidu

Olimpik xitayni emes, xitay olimpikni özgertidu dep qarighuchilardin xitay tetqiqat mutexessisi Sidney Rittenberg mundaq deydu: " nöwette xitay hökümiti özlirining siyasiy mesililirini eqliy jehettin tonup yetti, emma yüriki téxi tonup yetmidi." Bu mutexessisning qarishiche, nöwette xitay hökümiti siyasitidiki xataliqini bilelmeywatqan gep emes, mesile nepsidin waz kéchelmeslikte. Shunga olimpikning xitayni özgertelishi mumkinsiz.

Uyghur pa'aliyetchilirining qarishiche, xitay hökümiti nöwette, " sotsiyalistik anggha ige emgekchi yétishtürüsh shu'ari bilen medeniy-ma'arip sahesige, beshte yaxshi imam yétishtürüsh chaqiriqi bilen diniy sahege, muqimliq hemmini bésip chüshidu shu'ari bilen olimpikqa siyasetni arilashturuwatidu. Olimpikning xitayni özgertishi éhtimaldin uzaq, xitayning olimpikni seweb qilip turup xelqni basturushni kücheytiwatqanliqi ré'alliq, shunga xitay olimpikni esli ghayisidin uzaqlashturidu we olimpikning shan-sheripini chüshüridu. (Shöhret hoshur)