Amérika dölet mejlisi ezaliri xitayni olimpik wediside turushqa chaqirdi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérika dölet mejlis binasida chaqirilghan charshenbe künki ispat bérish yighinida amérika awam we kéngesh palatasidiki qanun chiqarghuchi zatlar tashqi dunyaning béyjing olimpik yighini mezgilide, xitay axbarat erkinliki we kishilik hoquqni yaxshilash heqqidiki chaqiriqigha xitay da'irilirining qandaq inkas qayturidighanliqini yéqindin közitidighanliqini bildürdi.

" Amérika tenterbiyichilirining süküt qilmasliqini ümid qilimen"

Dölet mejlisi ezalirining yighindiki sözlirige qarighanda, ularning xitayning olimpik wedisini ijra qilish semimiyitige guman bilen qaraydighanliqi chiqip turatti. 2000 ‏- Yili xitaydiki puqralar erkinlikini nazaret qilish meqsitide qurulghan xitay ishlar komitéti amérika dölet mejlisi we bush hökümitining teng bashqurushidiki birleshme organdur. Mezkur organning bu qétimqi ispat bérish yighinida démokratik kéngesh palata ezasi bayron dogan, "biz xitay hökümitining öz wediside turushini körüshni xalaymiz," dédi. Jumhuriyetchi awam palata ezasi kristofér simit bolsa " olimpik süküt qilidighan waqit emes " dep körsetti. U, en'giliye olimpik komitétining en'gliyilik tenterbiyichilerge olimpik jeryanida xitay kishilik hoquqi xatirisini tenqid qilmasliqqa agahlandurghanliqini eskertip, " amérika tenterbiyichilirining süküt qilmasliqini, belki öktichi zatlar bilen uchriship, bezi pikirlerni otturigha qoyushini ümid qilimen " dep körsetti.

Yighinda yene bir jumhuriyetchi awam palata ezasi ed roys, "olimpik amérikining xitaygha erkinlikni kéngeytish toghrisida bésim ishlitishidiki"achquchluq qoral" ikenlikini bildürdi. Yighinda yene, xitay rehberlirining olimpik harpisida öktichi zatlarni basturuwatqanliqi, bolupmu xitayda eydiz bimarlirining hoquqini qoghdighuchi aktiplarning biri xu jyaning 2007 ‏- yili dékabirda qolgha élinish weqesi dölet mejlis ezalirining alahide tilgha élishigha muyesser boldi. Bu qétimqi yighin amérika tashqi ishlar ministiri kandiliza rays aldinqi küni béyjingda xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi bilen xitay ‏- amérika kishilik hoquqi söhbitini eslige keltüridighanliqini jakarlighan mezgilge toghra kelgen bolup, xitay 2004 ‏- yili amérika hökümitining b d t kishilik hoquqi yighinida xitay kishilik hoquqi xatirisini eyiblesh layihisini otturigha qoyghanliqi tüpeyli amérika bilen élip bériwatqan kishilik hoquqi söhbitini tonglatqan idi.

"Dunyaning bésimi xitayni özgirishke qistishi mumkin"

Xitay ishlar komitétidiki dölet mejlisidiki ispat bérish yighinida yene, amérikidiki kishilik hoquq, emgek we muxbirlar hoquqini qoghdighuchi teshkilatlarning wekilliri ispat berdi. Merkizi nyu yorktiki kishilik hoquqni közitish teshkilatining wekili sofiye richardson, xelq'ara jem'iyetning xitaygha bésim ishlitishini telep qildi. U mundaq deydu, " eger xelq'ara jem'iyet xitayni özgirishke qistimisa, bu, tashqiridikiler xitayning basturush siyasitige süküt qiliwatidu, dégen tesirat béridu. Chünki xitay xelq'ara jem'iyetning bolupmu amérikining olimpik yighinigha ijabiy inkas qayturushini kütmekte. Shunga dunyaning bésimi xitayni özgirishke qistishi mumkin."

Yighinda merkizi nyu yorktiki muxbirlarni qoghdash komitéti asiya programmisining kordinatori bap dyaz söz qilip, xitayning olimpik mezgilide axbarat erkinlikini yaxshilash wedisi bergenlikige qarimay, xitayda muxbirlarning ehwali üzlüksiz nachar ehwalda turuwatqanliqini, xitay 2007 ‏- yili 1 ‏- ayning 1 ‏- küni yolgha qoyghan yéngi axbarat qa'idisidiki belgilimilerge ri'aye qilinmighanliqini, bolupmu chet'ellik muxbirlarning tibet we Uyghur élige ziyaret qilishi yenila chekliniwatqanliqini bildürdi.

" Tibet we shinjang Uyghur aptonom rayonigha seper qilish yenila chekliniwatidu"

Xitay dölet kabintining axbarat ishxanisi élan qilghan mezkur qa'idide chet'ellik muxbirlar xitaydiki her qaysi jaylargha ruxsetsiz seper qilsa, xalighan kishiler bilen söhbet ötküzse bolidighanliqini belgiligen. Bap diyaz, hökümet emeldarlirining cheklime pat arida pütünley bikar qilinidighanliqini we tekrar yolgha qoyulmaydighanliqini tekitliginige qarimay, " tibet we shinjang Uyghur aptonom rayonigha seper qilish yenila chekliniwatqanliqini eskertishimizge toghra kelmekte," deydu.

Yighinda xitayning az dégende 25 neper muxbirni dölet mexpiyetliki we hakimiyetke alaqidar gunahlar bilen hazirgha qeder tutup turuwatqanliqini tekitligen bab diyaz, " xitayda metbu'atning ehwali biz béyjing 2008 ‏- yilqi olimpik musabiqisini ötküzüsh hoquqigha érishkende kütken ehwalda emes. Xelq'ara olimpik komitéti we hökümet gumanlan'ghuchilarni olimpik ghayisining xitaygha kirishi bilen hökümetning uchurni tézginlesh küchi ajizlishidighanliqigha ishendürgen idi. Lékin kütken ehwalning yüz bermigenliki körülüwatidu," dep eskertti. Lékin xitay hökümiti olimpik mezgilide kishilik hoquqni yaxshilash heqqidiki teleplerni ret qilip, kishilik hoquqni qoghdighuchilarning telipi olimpikni siyasiylashturghanliqtur, dep eyiblimekte.

Xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéchi, peyshenbe küni en'giliye tashqi ishlar ministiri miliband bilen ötküzgen muxbirlarni kütüwélish yighinida, kishilik hoquq olimpiktin muhim dégüchilerning qolgha élinish weqesi yüz bergenlikini ret qilip, "junggoda puqralar söz erkinlikidin behriman boluwatidu " dédi. Lékin amérika muhit qoghdash idarisining qanun meslihetchisi rogér martélla amérika dölet mejlisidiki ispat bérish yighinida, " olimpik yighini tügigende dunya xitayni xitay tenterbiyichilirining alghan mukapati bilen emes, xitayning muhit we kishilik hoquqi saheside qanchilik netijige érishkenliki bilen xatirileydu " dep körsetti. (Erkin)