Xitay ötkünchi hökümitining xitabnamisi we milliy mesile heqqidiki qarashliri

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Tünügün yeni 1 ‏- yanwar küni chet'elde pa'aliyet élip bériwatqan bir qisim xitay démokiratchiliri, xitay ötkünchi hökümiti qurulghanliqini jakarlap xitabname élan qildi. Xitay ötkünchi hökümitining wekillik salahiyiti yeni chet'eldiki xitay démokratchilirining qanchilik qismigha wekillik qilalaydighanliqi téxi éniq emes؛ emma uning chet'eldiki, xitay kommunist hakimiyitige qarshi bir türküm radikal pikirlik öktichi küchlerge wekillik qilalaydighanliqi ötkünchi hökümetning xitabnamisidin melum.

Héch bir ish muresse yoli bilen hel bolmaydu

Xitabname, ötkünchi hökümetning wezipisini, barliq démokratik küchlerni, jümlidin xitaydiki partiye, hökümet we armiye ichidiki öktichi küchlerni etrapigha toplap, xitay kommunist partiyisige qarshi keng -kölemlik qarshiliq herikiti qozghash we xitayning démokratik tüzümge ötüsh jeryanidiki qanuniy tertip ishlirigha yétekchilik qilish dep körsitidu. Ötkünchi hökümetning xitayda hakimiyetni qolgha élish ghayisi yoqluqini, xelq erkin saylam pursitige érishkende, hökümetning emeldin qalidighanliqini bildüridu.

Xitabname, xitay kommunist hakimiyitining zulumidin qutulush koyidiki barliq kishiler, jümlidin, démokratiyige intilgen ziyaliylar, yéri tartiwélin'ghan déhqanlar, adaletsiz riqabetning zerbisige uchrighan ishchilar؛ partiye, hökümet, armiye ichide heqqaniy meydani seweblik chetke qéqilghan kadirlar we barliq oqughuchilar, xitay ötkünchi hökümitining ijtima'iy asasi dep körsitidu.

Xitabnamida xitay xelqi zorluq yoligha tayinip turup, özini qoghdash we mewjut hakimiyetke xatime bérish hoquqigha tamamen ige dep eskertken we insaniy exlaq chégrisi ichide, her qandaq shekildiki zorawanliq sheklini qollinish hoquqigha ige dep körsetken. Xitay kommunist hakimiyiti bilen héch bir ishning muresse yoli bilen hel bolmaydighanliqini tarix we ré'alliq ispatlap boldi dep eskertken ötkünchi hökümet, xitay kommunist hakimiyitidin ümid kütküchiler, muresse qilghuchilar, epu qilghuchilargha bizning sépimizde orun yoq dep bildürgen.

Xitaydiki az sanliq milletler fédératsiye, aly aptonomiye hoquqidin paydilinidu

Ötkünchi hökümetning xitabnamiside, xitaydiki milliy mesililerge köp orun bérilmigen, peqet xitay kommunist hakimiyitining az sanliq milletler üstidin medeniyet qirghinchiliqi yürgüzüwatqanliqini tilgha alghan hem xitaydiki milliy mesililerni hel qilishning charisi fédératsiye tüzümi dep isharet bergen.

Biz ötkünchi hökümitining rehberliridin yüen xungbingni ziyaret qilip xitaydiki milliy mesililer heqqidiki qarishini sorighinimizda mundaq dédi: " xitaydiki az sanliq milletlermu kommunist hakimiyetning ziyankeshlikige uchrap kéliwatidu, xitay kommunist hakimiyiti yiqilmay turup xitaydiki héch bir mesile hel bolmaydu. Xitay kommunist hakimiyiti yiqilghandin kéyin, milliy mesililer muzakire yoli bilen hel bolidu. Fédératsiye tüzümi, aly aptonomiye hoquqi milliy mesililerni hel qilidu dep qaraymiz."

Yüen xungbing yene mundaq dédi: "kelgüside, yalghuz shinjang yeni sherqi türkistanla emes, hetta bashqa ölkilermu musteqilliq telipini otturigha qoyushi mumkin, mesilen, jungxu'a min'go qurulghandimu shundaq bolghan. Bular muzakire yoli bilen hel bolidu, hazir bu heqte konkrét toxtilish üchün bek baldur."

" Bu mesile ipade bildürüshke baldur"

Bu oxshash mesilini ötkünchi hökümetning prézidénti wu fendin sorighinimizda, ötkünchi hökümetning nöwettiki basquchta, bu mesile üstide ipade bildürüshi ré'alistik bolmaydighanliqini bildürdi.

Ötkünchi hökümetke wakaliten emes, shexsiy özingizge wakaliten ipade bildürsingiz, xitay hakimiyitide yashawatqan bashqa milletlerning, jümlidin sherqi türkistanliqlarning öz teqdirini özi belgilesh hoquqi heqqide néme oylaysiz dep sorighinimizda mundaq jawab berdi": elwette hörmet qilimen. Arimizdiki ortaq nuqtilar tépip chiqilsa, arimizda ixtilap yüz bermeydu."

" Dölet ichi- sirtidin, hetta armiye ichidinmu teklip keldi"

Biz yüen xungbingdin, " bu hökümetning xitay öktichi herikiti ichide köp sanliqqa wekillik qilalaydighanliqigha ishinemsiz?" dep sorighinimizda mundaq dep jawab berdi. "Biz bu hökümetni bir yérim yil teyyarliqtin kéyin qurup chiqtuq. Xitay kommunist partiyisining 17 ‏- qurultiyi xelqimizni ümidsizlendürdi. Xitay kommunist partiyisining siyasiy tüzülme islahat yoligha özlikidin mangmaydighanliqi éniq bolup otturigha chiqti. Dölet ichi-sirtidin ötkünchi hökümet qurushimizni telep qilip köpligen teklip pikirler keldi. Hetta, bu teklip armiye ichidinmu keldi. Buningsizmu biz, bulturdin bashlap, xitayning kelgüsi dégen témida ziyaliylar we pa'aliyetchiler arisida muhakime we muzakiriler yürgüzüwatqan iduq. Bu muzakirilerdimu ötkünchi hökümet qurushning zörürlüki otturigha qoyulghan idi. Shunga biz, mushu peytni ötkünchi hökümet qurushning pursiti piship yétildi dep qariduq."

Söhbitimiz jeryanida, yüen xungbing özining qisqiche terjimihalini tonushturup ötti. Yüen xungbing, 1952 ‏- yili ichki mongghulda tughulghan, béyjing uniwérsitétida oqighan, 1989 ‏-yilidiki démokratik oqughuchilar herikitide, bu heriketni ziyaliylar sépide turup qollighan. Tyen'enmén weqesidin kéyin jazalan'ghan we 2005 ‏- yili awstraliyige qéchip chiqqan. Uning ichki mongghul xelqi we tibet xelqining mesililirini tilgha élip yazghan ikki kitabi bar.

Yéngi qurulghan xitay ötkünchi hökümitining, bundin kéyin, xitay öktichi herikitini yükseldüreleydighan ‏- yükseldürelmeydighanliqila emes, tesir körsiteleydighan ‏- körsitelmeydighanliqimu so'alliq. Emma, xitay kommunist hakimiyitige muressesiz hetta barliq wastilarni qollinip qarshi turushni teshebbus qilidighan bir guruhning mewjutluqi diqqetke tégishlik bir nuqtidur. (Shöhret hoshur)