Qazaqistan néfiti xitaygha éqitilishqa bashlighanda xitayda néft mehsulatlirining bahasi 10% örlidi

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Birleshme agéntliqining shangxeydin xewer qilishiche, 25 ‏- may künidin bashlap qazaqistanning xam néfiti qazaq-xitay néfit turubisi arqiliq xitaygha éqitilishqa bashlighan. Bu ‏-‏- béyjing hökümitining, 'shinxu'a agéntliqi'ning sözi bilen éytqanda, ottura sherqning néfit bilen teminlishigila qarap turmaydighan bir puxta qedemni özi basqanliqi bolup hésablinidiken. Xewerde bayan qilinishiche, qazaqistan néfiti atasu néfitlikidin qazaq-xitay néfit turubisigha pampilinishqa bashlap, texminen 30 sa'ette Uyghur aptonom rayonidiki alataw néfit ponkitigha yétip kelgen. Qazaq -xitay néfit turubisi qurulushi 2004 ‏- yili 9 ‏- ayda bashlinip 2005 ‏- yili 11 ‏- ayda asasen pütken'ge qeder, bu turuba üchün ikki dölettin 700 milyon amérika dolliri serp qilin'ghan. Emdi buningdin kéyin 962 kilométir uzunluqtiki bu néfit turubisi arqiliq xitaygha her yili 20 milyon tonna néfit éqi'itp kélish mumkin.

Shinxu'a agéntliqining xewer qilishiche, 25 ‏- may küni etigen sa'et 3 tin 10 minut ötkende, qazaqistan néfiti Uyghur aptonom rayonidiki alataw néfit ponkitigha yétip kelgen. Xitay da'irilirining éytishiche, qazaq-xitay néfit turubisi arqiliq xitaygha éqitilidighan xam néfitning 50% i qazaqstanning, 50% i rusiyining. Hazir xitaygha qazaqstandin néfit éqitilishqa bashlighan bu weqeni xitay néfit shirketliri "xitayning ishenchlik néfit menbesige irishkenlikila emes, belki qazaqistan we rusiyilerningmu yéngi muqim bazargha irishkenliki bolup hésablinidu" dep teswirligen. Qazaqistandiki xitay-qazaq néfit turubisi shirki'iti bu weqeni "xitay bilen qazaqistanning öz -ara payda yetküzüsh yolidiki bir nemune" dep teswirligen.

Amérika awazining xewer qilishiche, xitayda charshenbe küni, yeni qazaq ‏-xitay néfit turubisi arqiliq qazaqistanning xam néfiti xitaygha éqitilishqa bashlashtin bir kün burun, xitayda néfit mehsulatlirining bahasi 10% örlitilgen. Xitayning néfit shirketliri buyil 1 ‏- pesilde néfit yötkesh üchün 7 milyard 8 yüz milyon yu'en chiqim qilghan bolsimu, emma yenila 9 milyard 100 milyon yu'en payda tapqan idi. Bu qétim xitayda néfit bahasi örligendin kéyin, 93 ‏- nomurluq bénzinning bahasi létir hésabi buyiche 5 yu'en 9 punggha yetken. Bu amérikidiki béni'izn bahasidin sel töwen. Xewerde bayan qilinishiche, buningdin burun xitay hökümiti jem'iyette pul paxalliqi kélip chiqip muqimsizliq peyda bolushtin endishe qilip, néfit mehsulatlirining bahasini örletmigen iken. Emdi néfit mehsulatlirining bahasi örligenliki muqerrer halda qatnash -transport, éléktir quwiti bilen teminlesh, yémek ‏-ichmek pishshiqlash sahelirige yaki déhqan, sheher ahaliliri, béliqchi we orman östürgüchi qatarliq kishilerning hemmisige biwaste tesir körsetmey qalmaydu. Bezi mutexessisler xitay hökümitining hazir néfit mehsulatlirining bahasini örletkenlikini xitayda hazir sani hedep örlewatqan ottura hal iqtisadiy sewiyidiki kishilerning aptomobil sétiwilish sür'itini astilitishni meqset qiliwatqan bolsa kérek, dep tehlil qilmaqta.

Qazaqistan néfiti xitaygha éqitilishqa bashlighanda xitayda néfit mehsulatlirining bahasi 10% örligenliki Uyghurlar üchün némidin dérek béridu? bu heqte dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit ependi bu heqte toxtilip, xitayning néfitqa muhtaj ikenlikini, erep dunyasidin, latin amérikisi qatarliq jaylardin mumkin qeder néfit sétiwélishqa térishiwatqanliqi, shangxey hemkarliq teshkilatini qurushtiki meqsetiningmu biri Uyghurlargha zerbe bérish bolsa, yene birining shu jaylarning yer asti bayliqi menpe'etige érishish ikenlikini otturigha qoydi. U yene xitayning sherqiy türkistanning yer asti bayliqlirini "yer asti bayliq hökümetke tewe, dégen shekil astida xitay ölkilirining menpe'eti üchün ishlitiwatqanliqini, xitayning bu pul tölimey alidighan néfit bayliqlirini buningdin kéyin téximu keng ichish üchün, "muqimliq" ni téximu qattiq tutidighanlqi'ini, Uyghurlargha bolghan bésimning téximu küchiyidighanliqini otturigha qoydi.