Хитай рабийә қадир ханимниң аилисидин өч алғанлиқини рәт қилди


2007.05.16

Уйғур аптоном райони һөкүмитиниң юқири дәриҗилик бир әмәлдари чаршәнбә күни мухбирларни күтүвелиш йиғини өткүзүп, уйғур миллий һәрикитиниң рәһбири рабийә қадир ханимниң пәрзәнтлиридин өч алғанлиқини рәт қилди. Кишилик һоқуқ тәшкилатлири вә рабийә ханимниң америкидики аилә тавабатлири, хитайниң рабийә қадир ханимниң пәрзәнтлирини җазалиғанлиқини өч елиш һәрикити, дәп әйиплимәктә.

Уйғур аптоном райони һөкүмитиниң мәзкур әмәлдари, һөкүмәтниң һәрикитини ақлап, рабийә қадир ханимниң пәрзәнтлири қанунға хилаплиқ қилғанлиқтин җазаланғанлиқини билдүрди.

Хитайниң мәқсиди өч елиш әмәс икән

Рабийә қадир ханимниң үрүмчидә яшайдиған пәрзәнтлиридин аз дегәндә 3 киши, үрүмчидики бир сот мәһкимиси тәрипидин баҗ оғурлиған вә бөлгүнчилик паалийәтлири билән шуғулланған, дәп әйиблинип, 2 оғлиға узун муддәтлик қамақ җазаси берилгән, бир оғулиға җәриманә қоюлған бу вәқәләр, рабийә қадир ханим, 2005 - йили америкиға сүргүн қилинғандин кейин, болупму у чәтәлләрдики уйғур һәрикитиниң йетәкчиси болуп қалғандин кейин йүз беришкә башлиди.

Хитай даирилири рабийә қадирниң пәрзәнтлирини җазалаш қанунлар бойичә елип берилғанлиқини қайта - қайта тәкитлимәктә. Чаршәнбә күни уйғур аптоном райониниң ху вей исимлик бир муавин рәиси мухбирларни чақирип, хитай һөкүмитиниң рабийә қадир пәрзәнтлирини җазалаш һәрикитини ақлиди.

Ху вейниң әскәртишичә, рабийә қадир ханимниң пәрзәнтлири қанунға хилаплиқ қилғанлиқтин җазаланған болуп, уларни җазалаш рабийә қадирдин өч елишни мәқсәт қилмиған. Ху вей бу сөзләрни ахбарат елан қилиш йиғинида пәрзәнтлирини зәрбә бериш нишани қилишниң арқисида, рабийә қадирдин өч елиш нийити бар - йоқлиқини сориған бир мухбирға тәкитлигән. У," әлвәттә ундақ нийәт йоқ. Биз уларниң мәсилисини қанунлар бойичә бир тәрәп қиливатимиз," дәп тәкитләш билән биргә, рабийә қадир ханимниң америкидики паалийитини тилға алди шундақла " рабийә мәсилиси наһайити рошән. У, дөләт бихәтәрликигә тәһдит салғанлиқтин қамақ җазасиға һөкүм қилинған. Униң америкида давалиниш җәрянида қилған ишлирини һәммә адәм көрди," дәп көрсәтти.

Кәчүрүм тәшкилати, хитайниң сияси муддиаси барлиқиға қәтий ишәнмәктә

Ху вей, рабийә қадирдин өч елиш нийити йоқлиқини тәкитлигән болсиму, лекин хәлқара кәчүрүм тәшкилати рабийә қадирниң пәрзәнтлирини қолға елиш вә түрмигә ташлашта сияси муддиа барлиқини билдүрмәктә.

Хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң вашингтон ишханисиниң мәсули т. Кумар, " хәлқара кәчүрүм тәшкилати рабийә қадирниң пәрзәнтлирини қолға елиш вә түрмигә ташлашта сияси муддиа барлиқиға шундақла буниң рабийә қадирни чәтәлдә елип бериватқан тинчлиқпәрвәр сияси паалийитидин ваз кәчүрүшкә қаритилғанлиқиға қәтий ишиниду,"дәйду.

Ху вейниң баянати вақит җәһәттә рабийә қадир ханимниң америкидики бәзи мәшһур али мәктәпләрдә нутуқ сөзләватқан мәзгилигә тоғра кәлди. У, сәйшәнбә америка массачусеттис технологийә иниститутида нутуқ сөзлигән болса, чаршәнбә күни америка харвард университитида нутуқ сөзлигән иди.

Рабийә қадирниң америкида яшайдиған қизи раһилә ханим болса рабийә қадирниң америкидики паалийити " хәлқиниң әркинлики үчүн," дәп ақлиди. Хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлири хитай һөкүмитини америка қозғиған тероризимға қарши урушни қоллашни баһанә қилип, уйғурларни бастуриватиду, халиғанчә тутқун қиливатиду вә мәхпий сотлаватиду, дәп әйиплимәктә иди.

Раһилә абдуреһим: хитайниң қиливатқини пүтүнләй наһәқчилик

Ху вей чаршәнбә күнки баянатида йәнә, рабийә қадир ханимниң пәрзәнтлири вә ширкитигә берилгән җазани ақлиған шундақла уларниң қанун бойичә бир тәрәп қилиниватқанлиқини билдүргән. У,"рабийә қадирниң үрүмчидики аилә тавабатиниң мәсилисиму наһайити рошән шундақла биз қануни тәкшүрүш елип бериватимиз.

Шуниси наһайити рошәнки униң ширкитидә хиянәт қилиш мәсилиси бар. Биз буни қанун бойичә бир тәрәп қиливатимиз," дәйду. Җамаәт хәвпсизлик назарити 2005 - йили 5 - айда рабийә қадир ширкитиниң қануни һөҗҗәтлирини мусадирә қилғандин кейин, ширкәтниң сода паалийити асасән паләч һалға чүшүп қалған иди. Раһилә ханим, ху вейниң баҗ оғурлаш һәққидики баянлирини рәт қилип, қериндашлирини ақлиди.

Рабийә қадир ханимниң хитай даирилири тәрипидин бөлгүнчилик паалийәтлиригә ятидиған һәрикәтләр билән шуғулланди, дәп әйипләнгән оғли абликим абдуреһимниң 2006 - йили 6 - айда қолға елинғандин бери из дерикини алалмиған. Ройтерс ахбарат агентлиқиниң әскәртишичә, мухбирлар рабийә қадир вә униң пәрзәнтлири һәққидә чоңқурлап суалларни сориған болсиму, лекин ху вей җавап беришни рәт қилған.

Абликимниң әһвали әндишигә салмақта

Хәлқара кәчүрүм тәшкилати бу йил 3 - айда елан қилған доклатта, абликимниң таяқ зәрбисидин саламәтлик әһвали еғирлишип кәткәнлики, хитай даирилириниң уни давалашни рәт қиливатқанлиқини илгири сүргән иди. Раһилә ханим, хитай даирилириниң абликим абдуреһимға тутқан муамилисини" һәқиқәтсизлик" дәп әйиплимәктә.

Ху вей йиғинда рабийә қадир вә униң пәрзәнтлирини әйиблигән болсиму, лекин шинҗаңниң тарихта мисли көрүлүп бақмиған муқумлуқтин бәһриман болуватқанлиқини билдүрди. У," шуни рошәнки һазирқи шинҗаңда вәзийәт муқум, хәлқләр иттипақ. Шундақ дийишкә болидуки бу вәзийәт наһайити тәстә қолға кәлгән," дәйду.

Лекин ройтерс ахбарат агентлиқи бу һәқтики хәвиридә, уйғурлар хитай күчмәнлириниң районға түркүмләп еқип киришидин шундақла һөкүмәтниң диний вә мәдәнийәт җәһәттики контроллуқидин ғәзәплиниватқанлиқини язди.

Мухбирлар йәнә бу йил 1 - айда памир игиликидики косрап йезисида йүз бәргән вә хитай һөкүмити аталмиш 18 нәпәр терорчи" ни өлтүргәнликини елан қилған қораллиқ тоқунушни сориған болсиму, лекин ху вей бу һәқтики соалларға җавап бәрмигән. (Әркин)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.