Xitay rabiye qadir xanimning a'ilisidin öch alghanliqini ret qildi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Uyghur aptonom rayoni hökümitining yuqiri derijilik bir emeldari charshenbe küni muxbirlarni kütüwélish yighini ötküzüp, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimning perzentliridin öch alghanliqini ret qildi. Kishilik hoquq teshkilatliri we rabiye xanimning amérikidiki a'ile tawabatliri, xitayning rabiye qadir xanimning perzentlirini jazalighanliqini öch élish herikiti, dep eyiplimekte.

Uyghur aptonom rayoni hökümitining mezkur emeldari, hökümetning herikitini aqlap, rabiye qadir xanimning perzentliri qanun'gha xilapliq qilghanliqtin jazalan'ghanliqini bildürdi.

Xitayning meqsidi öch élish emes iken

Rabiye qadir xanimning ürümchide yashaydighan perzentliridin az dégende 3 kishi, ürümchidiki bir sot mehkimisi teripidin baj oghurlighan we bölgünchilik pa'aliyetliri bilen shughullan'ghan, dep eyiblinip, 2 oghligha uzun muddetlik qamaq jazasi bérilgen, bir oghuligha jerimane qoyulghan bu weqeler, rabiye qadir xanim, 2005 - yili amérikigha sürgün qilin'ghandin kéyin, bolupmu u chet'ellerdiki Uyghur herikitining yétekchisi bolup qalghandin kéyin yüz bérishke bashlidi.

Xitay da'iriliri rabiye qadirning perzentlirini jazalash qanunlar boyiche élip bérilghanliqini qayta - qayta tekitlimekte. Charshenbe küni Uyghur aptonom rayonining xu wéy isimlik bir mu'awin re'isi muxbirlarni chaqirip, xitay hökümitining rabiye qadir perzentlirini jazalash herikitini aqlidi.

Xu wéyning eskertishiche, rabiye qadir xanimning perzentliri qanun'gha xilapliq qilghanliqtin jazalan'ghan bolup, ularni jazalash rabiye qadirdin öch élishni meqset qilmighan. Xu wéy bu sözlerni axbarat élan qilish yighinida perzentlirini zerbe bérish nishani qilishning arqisida, rabiye qadirdin öch élish niyiti bar - yoqliqini sorighan bir muxbirgha tekitligen. U," elwette undaq niyet yoq. Biz ularning mesilisini qanunlar boyiche bir terep qiliwatimiz," dep tekitlesh bilen birge, rabiye qadir xanimning amérikidiki pa'aliyitini tilgha aldi shundaqla " rabiye mesilisi nahayiti roshen. U, dölet bixeterlikige tehdit salghanliqtin qamaq jazasigha höküm qilin'ghan. Uning amérikida dawalinish jeryanida qilghan ishlirini hemme adem kördi," dep körsetti.

Kechürüm teshkilati, xitayning siyasi muddi'asi barliqigha qet'iy ishenmekte

Xu wéy, rabiye qadirdin öch élish niyiti yoqliqini tekitligen bolsimu, lékin xelq'ara kechürüm teshkilati rabiye qadirning perzentlirini qolgha élish we türmige tashlashta siyasi muddi'a barliqini bildürmekte.

Xelq'ara kechürüm teshkilatining washin'gton ishxanisining mes'uli t. Kumar, " xelq'ara kechürüm teshkilati rabiye qadirning perzentlirini qolgha élish we türmige tashlashta siyasi muddi'a barliqigha shundaqla buning rabiye qadirni chet'elde élip bériwatqan tinchliqperwer siyasi pa'aliyitidin waz kechürüshke qaritilghanliqigha qet'iy ishinidu,"deydu.

Xu wéyning bayanati waqit jehette rabiye qadir xanimning amérikidiki bezi meshhur ali mekteplerde nutuq sözlewatqan mezgilige toghra keldi. U, seyshenbe amérika massachuséttis téxnologiye inistitutida nutuq sözligen bolsa, charshenbe küni amérika xarward uniwérsititida nutuq sözligen idi.

Rabiye qadirning amérikida yashaydighan qizi rahile xanim bolsa rabiye qadirning amérikidiki pa'aliyiti " xelqining erkinliki üchün," dep aqlidi. Xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri xitay hökümitini amérika qozghighan térorizimgha qarshi urushni qollashni bahane qilip, Uyghurlarni basturiwatidu, xalighanche tutqun qiliwatidu we mexpiy sotlawatidu, dep eyiplimekte idi.

Rahile abduréhim: xitayning qiliwatqini pütünley naheqchilik

Xu wéy charshenbe künki bayanatida yene, rabiye qadir xanimning perzentliri we shirkitige bérilgen jazani aqlighan shundaqla ularning qanun boyiche bir terep qiliniwatqanliqini bildürgen. U,"rabiye qadirning ürümchidiki a'ile tawabatining mesilisimu nahayiti roshen shundaqla biz qanuni tekshürüsh élip bériwatimiz.

Shunisi nahayiti roshenki uning shirkitide xiyanet qilish mesilisi bar. Biz buni qanun boyiche bir terep qiliwatimiz," deydu. Jama'et xewpsizlik nazariti 2005 - yili 5 - ayda rabiye qadir shirkitining qanuni höjjetlirini musadire qilghandin kéyin, shirketning soda pa'aliyiti asasen palech halgha chüshüp qalghan idi. Rahile xanim, xu wéyning baj oghurlash heqqidiki bayanlirini ret qilip, qérindashlirini aqlidi.

Rabiye qadir xanimning xitay da'iriliri teripidin bölgünchilik pa'aliyetlirige yatidighan heriketler bilen shughullandi, dep eyiplen'gen oghli ablikim abduréhimning 2006 - yili 6 - ayda qolgha élin'ghandin béri iz dérikini alalmighan. Roytérs axbarat agéntliqining eskertishiche, muxbirlar rabiye qadir we uning perzentliri heqqide chongqurlap su'allarni sorighan bolsimu, lékin xu wéy jawap bérishni ret qilghan.

Ablikimning ehwali endishige salmaqta

Xelq'ara kechürüm teshkilati bu yil 3 - ayda élan qilghan doklatta, ablikimning tayaq zerbisidin salametlik ehwali éghirliship ketkenliki, xitay da'irilirining uni dawalashni ret qiliwatqanliqini ilgiri sürgen idi. Rahile xanim, xitay da'irilirining ablikim abduréhimgha tutqan mu'amilisini" heqiqetsizlik" dep eyiplimekte.

Xu wéy yighinda rabiye qadir we uning perzentlirini eyibligen bolsimu, lékin shinjangning tarixta misli körülüp baqmighan muqumluqtin behriman boluwatqanliqini bildürdi. U," shuni roshenki hazirqi shinjangda weziyet muqum, xelqler ittipaq. Shundaq diyishke boliduki bu weziyet nahayiti teste qolgha kelgen," deydu.

Lékin roytérs axbarat agéntliqi bu heqtiki xewiride, Uyghurlar xitay küchmenlirining rayon'gha türkümlep éqip kirishidin shundaqla hökümetning diniy we medeniyet jehettiki kontrolluqidin ghezepliniwatqanliqini yazdi.

Muxbirlar yene bu yil 1 - ayda pamir igilikidiki kosrap yézisida yüz bergen we xitay hökümiti atalmish 18 neper térorchi" ni öltürgenlikini élan qilghan qoralliq toqunushni sorighan bolsimu, lékin xu wéy bu heqtiki so'allargha jawap bermigen. (Erkin)