Xitay re'isi xu jintaw moskwa ziyaritini bashlidi

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Rusiye prézidénti wiladimir putin bilen xitay dölet re'isi xu jintaw rusiyide bashlan'ghan "xitay yili" ning bashlinish murasimida krémlin sariyida küreshmekte. AFP

Rusiyining intérfakis agéntliqining uchurigha asaslan'ghanda düshenbe küni chüshte xujintaw moskwaning winukowa -2 ayrodromigha kélip, rusiye mu'awin tashqi ishlar ministiri lushkopning qarshi élishigha érishken hemde hörmet qarawulini közdin kechürgendin kéyin, krémil sariyida prézidént wladimir putin bilen körüshüp, ikki terep hemkarliq munasiwetliri heqqide pikir almashturghan, söhbet tar da'iride élip bérilghan bolup, rusiye tereptin wladimir putindin bashqa yene mu'awin bash ministiri dmitriy médwédiyéw, tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrop shuningdek putinning yardemchisi, xitay tereptin xu jintawdin bashqa mu'awin bash ministir wu yi, tashqi ishlar ministiri li jawshing hem xitayning moskwadiki bash elchisi li'u gochu'en qatnashqan.

Rusiyining "strana" uchur sehipisining xewiridin melum bolushiche, ikki terep söhbiti jeryanida köp mesililer tekitlen'gen bolup, xu jintaw rusiye –xitay istratégiyilik hemkarliq munasiwetlirining on yilgha tolush munasiwiti bilen ikki dölet hemkarliqlirining saghlam tereqqi qilghanliqini mu'eyyenleshtürüp, " biz rusiyilik dostlar bilen birlikte munasiwetlirimizni ikki memliket xelqlirining paydisi we tinchliq hem muqimliqni kapaletke ige qilish üchün téximu mustehkemlesh we kücheytishke teyyarmiz" dégen. Xu jintaw sözide bu 10 yil ichide ikki döletning hemkarliq munasiwetliride zor netijilerning qolgha keltürülgenlikini tekitligen.

Söhbetning xulasisi supitide xujintaw bilen wladimir putin birleshme bayanat élan qilip, özlirining rayon xaraktérliq we xelq'araliq köpligen mesililerdiki ortaq meydanini ipade qilghan.

Xewerlerdin qarighanda, düshenbe küni kechte xu jintaw bilen wladimir putin birlikte "xitay yili" pa'aliyitining échilish murasimigha qatnashqan.

"Xitay yili" pa'aliyiti

Rusiye we xitay rehberliri buningdin bir qanche yil ilgiri uchrashqanda ikki dölet ayrim –ayrim halda "rusiye yili" we "xitay yili" pa'aliyiti ötküzüshke kélishken bolup, aldi bilen xitay 2006-yili rusiye yili pa'aliyiti ötküzdi. Xitay 2006-yilidiki "rusiye yilini" nahayiti daghdughuluq ötküzgen bolup, 500 ming ademni mezkur pa'aliyetke qatnashturdi hemde 300 din artuq her xil shekil we mezmundiki pa'aliyet uyushturdi. Bu jeryanda rusiyining 65 oblastining wekilliri xitayni ziyaret qildi. Bu qétim rusiyide bashlan'ghan " xitay yili" jeryanida rusiye terep 200 xildin artuq pa'aliyet uyushturidighanliqini bildürgen bolup, xitay re'isi xujintaw yene moskwada kölimi zor bolghan. " Xitay dölet ehwali körgezmisi " ning échilish murasimigha ishtirak qildi. Xitayning shinxu'a agéntliqi mezkur körgezme arqiliq xitayning énérgiye, mashinasazliz, aptomobil,a'ile téxnika we bashqa sahesining 150 ming xildin artuq mehsulatlirini körgezme qilidighanliqi shuningdek texminen töt milyard dollar qimmitide soda kélishimi tüzüshi mumkinlikini xewer qildi.

Xitay yili pa'aliyiti jeryanida rusiye we xitay sen'etkarliri özlirining nadir sen'et nomurlirini körsitishidu shuningdek xitayning medeniyet en'enisi, turmush adetliri we sen'iti we bashqilar rusiye jama'etchilikige tonushturulidiken.

Ziyaretning xelq'araliq arqa körünishi

Xitayning shinxu'a agéntliqi, xitay re'isi xu jintawning rusiye ziyariti jeryanida besh xil asasiy muddagha yétidighanliqini yeni wladimir putin bilen xelqara we rayon xaraktérliq bir qatar mesililer boyichimu pikir almashturup, ikki terepning xelq'ara ishlardiki istratégiyilik hemkarliq, xelq'ara térrorizmgha qarshi küreshtiki hemkarliqini kücheytish, iran we shimaliy koriye yadro mesilisi hemde ottura sherq krizisi, shangxey hemkarliq teshkilati shuningdek b d t islahati qatarliq köp tereplimilik mesililer boyiche köz qarash hem tekliplirini muzakire qilidighanliqini körsetti. Xitay re'isi xu jintawning bu qétimqi ziyariti muhim xelq'araliq arqa körünüshke toghra kelgen bolup, yéqinda amérika bilen rusiye arisida washin'gtonning sherqiy yawropada bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi ornitish mesiliside ixtilap kélip chiqip, rusiye amérikidin narazi boldi hemde washin'gton rehberlirini eyiblep, özlirining téximu küchlük bashqurulidighan bomba yasaydighanliqini tekitlidi. Arqidinla, rusiye armiyisi bash shitab bashliqi baluyéwskiy béyjingni ziyaret qilip, bu yil 7-ayda xitay-rusiye birleshme herbiy maniwer ötküzüsh pilanini muzakire qildi.

Meqset – soda-énérgiye

B b s agéntliqining uchuridin melum bolushiche, xu jintaw moskwa sepirini bashlashtin ilgiri rusiye muxbirlirining ziyaritini qobul qilghanda, xitayning rusiye bilen soda-iqtisadiy munasiwetlerni téximu rawajlandurushni meqset qilidighanliqini bildürgen. Ötken yili rusiye bilen xitayning sodisi 28 milyard dollardin ashqan bolup, buning ichide 15 milyard dollar rusiyidin xitaygha ékisport qilish, 12 milyard dollar xitaydin rusiyige ékisport qilish asasida yaritilghan.

Rusiye metbu'atliri xu jintawning bu qétimqi ziyaritide xitayning rusiye énérgiyisige érishishni kücheytish, rusiye bilen xitay arisida néfit aqquzush we tebi'iy gaz turubisi yatquzushni qolgha keltürüshni muhim muddi'a qilghanliqini otturigha qoymaqta. Xitay ikki terep sodisini téximu ashurushni xalaydighanliqi hemde rusiye bilen énérgiye hemkarliqini kücheytish arzusini dawamliq izhar qilip kelmekte.

Ikki terep munasiwiti

Xitay bilen sabiq sowét ittipaqi 1949-yili 2-öktebirde diplomatik munasiwet ornatqan. 1991-Yili 12-ayning 27-küni, rusiye bilen xitay söhbet xatirisi tüzüp, rusiye bilen xitayning burunqi munasiwetlerge warisliq qilish mesilisini hel qilghan. 1997-Yili ikki dölet istratégiyilik hemkarliq munasiwet ornatqan hemde 2001-yili"rusiye –xitay inaq qoshnidarchiliq, dostluq hemkarliq shertnamisi " imzalan'ghan. 2005-Yili 6-ayda "xitay –rusiye 21-esir dunya tertipi heqqidiki birleshme bayanati" élan qildi, démek xitay –rusiye munasiwetliri qedemmu-qedem mukemmelliship, ular arisida köpligen kélishimler tüzüldi. (Ümidwar)