Közetküchiler: xitayning siyasiti saqchilirigha parixorluq pursiti yaritip bermekte

Uyghur élidiki xitay jama'et xewpsizlik nazariti tünügün yighin chaqirip jama'et xewpsizlik sistémisida chiriklikke qarshi turush, pakliq qurulushini kücheytidighanliqini jakarlidi.
Muxbirimiz gülchéhre
2012.03.14
parixor-xitay1-305.jpg Xitayning hökümet tor betliride ili oblastliq partkom sékrétari jyaw bawxu'a. 2011-Yili 8-iyun.
RFA

13-Mart ürümchide Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki sistémisining chiriklikke qarshi turush, pakliqni teshebbus qilish qurulushi yighini échilghan. Uyghur élidiki xitay hökümiti bashqurushidiki metbu'at xewerliride bu heqte bérilgen xewerde körsitilishiche, yighinda “Aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik nazariti qanun-intizamgha xilap türlük mesililerge qarita qet'iy yüz xatire qilmaydu, chirikleshken unsurlarni qet'iy bosh qoyuwetmeydu, amma tézdin hel qilishni ümid qilidighan ishlarni tézdin hel qilip ammining razi bolush derijisini yenimu yuqiri kötüridu” dégenler tekitlen'gen.

Bu heqtiki xewerlerdin ashkarilinishiche, bultur bir yilda Uyghur élidiki xitay jama'et xewpsizlik sistémisida qanun, nizamlargha xilapliq qilghan 94 kishige jaza körülgen. Ularning ichide nahiye, bashqarma derijilik kadirdin beshi, bölüm bashliqi derijisidikilerdin 30 i bar iken. Shundaqla yene, saqchilargha qaritilghan 5 türlük cheklesh buyruqigha xilapliq qilghan 6 kishi bir terep qilin'ghan bolup 4 kishining rehberlik mes'uliyiti sürüshte qilindi dep körsitilgen.

Uyghur élidiki jama'et xewpsizlik sistémisidiki bu yighinda yene, xitayning statistika idarisining Uyghur éli ijtima'iy we iqtisadiy ehwalini tekshürüsh bash etritining statistika netijisini élan qilghan bolup, uningda ammining nahiye, sheherlerdiki jama'et xewpsizlik idariliri we saqchixanilardin razi bolush derijisi 81.9% Ke, bixeterlik tuyghusi 85.2% Ke yetti dep körsetken.

Emeliyette Uyghur élidiki Uyghurlarning xitay saqchilirining xizmet pozitsiyisi, istili we ularning parixorluq qilmishlirigha naraziliqi intayin küchlük bolup ismini ashkarilashtin éhtiyat qilghan bir Uyghur ziyaritimizni qobul qilip xitay hökümitining özining saqchiliri arisidiki parixorluqni tüzitishige peqetla ishenchi yoqluqini bildürdi.

Bu Uyghur yene, xitay hökümitining xelq rayi statistikisi süpitide élan qilghan sanliq melumatighimu guman bilen qaraydighanliqini bildürüp, bu statistikilar az sanliq milletlerning rayini asas qilmighan dédi.

Bash shtabi washin'gton alahide rayonidiki lawgey fondi jem'iyitining mes'ulliridin, xitay weziyitini közetküchi endériy yang ependi xitay da'irilirining Uyghur élidiki saqchiliri arisida pakliqni teshebbus qiliwatqanliqidin ejebliniwatqanliqini ipadilidi.

U mundaq deydu:
‏“Xitay kommunist hökümitining pütün xitayda parixorluqqa qarshi turimiz dewatqanliqi yéngi gep emes, xitay jama'et xewpsizlikidimu buni tekitlewatidu, emma Uyghur élide buni tekitlishining héch ehmiyiti yoq, chünki buning téximu ünümi bolmaydu, néme üchün désingiz, muqimliq hemmini bésip chüshidu dep pütün saqchilarning wezipisi üch xil küchlerge qaritilghan, bashqa mesililerning hemmisi ehmiyitini yoqatqan bundaq bir siyasiy sistémida, bu saqchilar parixor bolmay kim parixor bolidu, kimni tutqun qilsa boluwéridighan, özi xalighanche basturush élip baralaydighan saqchilargha hemmidin yuqiri imtiyaz hem hoquq bériliwatqan bu siyasetning özila jama'et xewpsizlik sistémisini bir parixor etritige aylandurghan. Méningche bu teshwiqattin bashqa nerse emes.”

Yang ependi xitayning néme üchün saqchilardiki parixorluqqa zerbe bérish teshwiqati élip bérish zörüriyiti tuyghanliqi heqqidiki mulahizisini otturigha qoyup mundaq dédi:
‏“Yéqindin buyan Uyghur élidiki xelqning hökümetke qarshi élip barghan hujumi asasen saqchi qoralliq küchlirini nishan qilmaqta, belkim xitay hökümiti xelqning diqqitini bashqa yaqqa burap öz ichide bir qisim heddidin ashqan intizamsiz saqchilarni we yaki idiyisidin guman qilghan bir qisim xadimlirini jazalash arqiliq xelqning naraziliqini bésishni közlewatqan bolushimu mumkin. Emma méningche, bu ünüm bermeydu, chünki xelq saqchilarni peqet özini basturidighan küch, hökümetning siyasitini eng qattiq ijra qilidighan wasite dep bilidu.”

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishit xitay da'irilirining jama'et xewpsizlik sistémisida saqchilargha bolghan bashqurushni kücheytishni élan qilishigha qarita mulahizisini élan qildi. Dilshat rishitning qarishiche, edliye jama'et xewpsizlik sistémisi xitaydiki parixorluq hemmidin éghir bir sahe, shundaqla hoquqliridin paydilinip özining qanunigha eng éghir xilapliq qiliwatqan bir orun. Xitay hökümitining Uyghur élidiki jama'et xewpsizlik sistémisida tazilash élip bérishni otturigha qoyushi, belkim bu bahanida öz sistémisi ichidiki milliy héssiyati küchlük guman peyda qilghanlarni tazilashni meqset qiliwatqan bolushi mumkin.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.