Xitay döliti térrorizimning tehditige uchrawatamdu?


2007.08.17

Shangxey hemkarliq teshkilatining 9 - awghusttin bashlap élip barghan herbiy manéwiri munasiwiti bilen bashlan'ghan munaziriler, gherb metbu'atidin qizziq témilarning biri süpitide yer aldi. Siyasiy analizchilar, bu manéwirning amérikining merkizi asiyadiki tesir küchini iskenjige élish bilen birge, Uyghur musteqilchilirini basturushni asasiy nishan qilghanliqini birdek tekitleshti. Xitay siyasiyonliri we puqralirining mezkur manéwir hemde uning tüp meqsidi sheklide terghip qiliniwatqan térrorizmgha qarshi turush mesilisi heqqidiki qarashliri her xil bolup, gérmaniye metbu'atliri we radi'o qanalliri bir heptidin buyan bu sahede munaziriler élan qilip kelmekte.

Xitay dölitige qarshi térrorluq küchler sherqiy türkistan musteqilchiliri, tibetlikler we teywenlikler

Gérmaniye dolqunliri radi'osining xitayche qanili 8- awghusttin bashlap bu heqte pikir élish xizmitini dawamlashturup kelgen bolup, bu téma 14 - awghust künige qeder dawam qilghan.

Xitay siyasiyonliri we puqralirining inkaslirigha asaslan'ghanda, xitay dölitining bügünidin bekrek, kélechiki muqerrer halda térrorizimning zerbisige uchraydighan bolup, xitay armiyisining bashqa döletler bilen birliship, hazirdin bashlap térrorgha qarshi manéwir élip bérishi zörür iken. Xitay dölitige qarshi térrorluq heriketliri bilen shughullan'ghuchi küchler yalghuz sherqiy türkistan musteqilchiliridin ibaret bolupla qalmastin, yene tibetlikler we teywenliklermu bu katégoriyige kiridiken. Emma nöwette xitaygha tehdit bolup turiwatqan küch yenila sherqiy türkistan musteqilchiliri bolup, merkizi asiya jumhuriyetliri we Uyghur wetini xitay döliti üchün kélechekte eng zor xewp keltüridighan térrorluq baziliri hésablinidiken.

Shangxey hemkarliq teshkilatining bu qétimqi manéwirining meqsedliridin biri üch xil küchke, yeni bölgünchilik, térrorluq we esebiy diniy küchlerge qarshi turushtin ibaret, dep sherhilen'gendin kéyin, d u q bayanatchisi dilshat réshit bayanat élan qilip, bu qétimqi manéwirning Uyghurlarni basturushni meqset qilghan siyasiy we herbiy heriket ikenlikini tekitlep, Uyghur diyarida bundaq üch xil küchning mewjud emeslikini, Uyghurlarning erkinlik, démokratiye we insan heqlirini qolgha keltürüp, bashqa hör milletlerge oxshash yashashni arzu qilidighanliqini otturigha qoyghan idi.

Xitay, térror uqumini mexsus Uyghurlarghila xas bolghan bir xil basturush desmisi qiliwaldi

Emma bezi xitay analizchiliri, eger adem öltürüsh, ot qoyush, buzup chéqish, partlitish we bashqa zorawanliq heriketliri térror sanilidighan bolsa, bu xil térrorluqning ichkiri xitayda téximu esheddiy yüz bériwatqanliqini, bu bir yil ichidila ichkiri xitayda nurghunlighan partlitishlarning hem her xil qanliq weqelerning yüz bergenlikini, nurghun ademning öltürülgenlikini tilgha alghan.

Ejeplinerliki, xitay hökümiti yillardin béri ichkiri xitayda yüz bergen xitay puqralirining qanche yüz qétimliq tipik térrorluq heriketlirini hich qachan térrorizimgha baghlap baqmidi we aptobus partlitish, ot qoyush, buzup chéqish weqelirini eger Uyghurlar sadir qilmighan bolsa, uni ijtima'iy jinayetler da'iriside jazalap tügetti. Xitay hökümiti térror uqumini mexsus Uyghurlarghila xas bolghan bir xil basturush desmisi süpitide qollinipla qalmay, öz puqralirighimu mushu xil angni singdürüshke tirishmaqta.

Bezi xitay ziyaliyliri yene, xitaydiki eng chong térrorluqning xitay döliti teripidin élip bériliwatqan kishilik hoquq depsendichilikidin ibaret dölet térrori ikenlikini otturigha qoyghan. Ular eger kishilik hoquq mesilisi hel bolmaydiken, yalghuz sherqiy türkistan musteqilchilirila emes, belki xitay puqraliriningmu térror yolini talliwélishi mümkinlikini eskertken. Xitay puqraliri we siyasiy analizchilirining pikirliri ichide gewdilik tekitlen'gini, xitay dölitining Uyghur diyarigha bolghan hökümranliqini qandaq charilerge muraji'et qilishtin qet'iy nezer mutleq rewishte mustehkemlesh mesilisi bolup, xitaylarning ziyaliylirimu, puqralirimu Uyghur diyaridin ayrilip qélishni xalimaydighanliqini ipade qilghan. Eksiche, Uyghurlar qoldin ketken hakimiyitini qayturiwélish, öz dölitining igilik hoquqini eslige keltürüsh körüshini qet'iy dawamlashturush iradisini bildürüshmekte.(Ekrem)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.