Xitay bilen teywen otturisida olimpik mesh'ili mesiliside yene yéngi talash -tartish yüz berdi

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Béyjingda 2008 ‏- yili ötküzilidighan olimpik musabiqisining teyyarliq xizmitide, xitaydin teywen'ge olimpik mesh'ilini qandaq ekilish mesilisila téxiche hel bolmighan mesile. Kommunist xitay hökümiti olimpik mesh'ilini teywen'ge 'junggoning bir ölkisi' dégen nam bilen ekelmekchi, teywende hazir hoquq tutuwatqan minjindang partiyisi 'teywen' dégen dölet nami bilen élip kélinmise qoshulmaydu. Teywendiki öktichi partiye‏-‏-‏- gomindang bolsa 'jungxu'a min'go' dégen nam bilen ekilishke qoshulidu.

B b s ning xewer qilishiche, bügün , 9 ‏- ayning 11‏- küni, pütün dunya üchün sezgür bir künde , xitay hökümiti teywen'ge yene olimpik mesh'ili élip méngilghanda 25 kilométir da'iride 'jungxu'a min'go' yaki bashqa birxil dölet bayriqi , dölet giribi kötürmeslik yaki teywenning her qandaq shekildiki 'dölet shé'iri' oqulmasliq kérek, dégen shertni qoyghan. Teywendiki her ikki partiye buninggha qarita inkas qayturup, teywenning ornini kichiklitishke qet'iy qarshi turidighanliqini bildürgen. Bu xitay bilen teywen otturisida bügün yüz bergen yene bir yéngi talash -tartish.

Teywenlikler teybéyni 'chégra sirtidiki sheher' déyishkimu könmidi

Hazir teywende turuwatqan siyasiy mulahizichi lin bawxu'a ependining bayan qilishiche, xitay hökümiti olimpik mesh'ilini teywen'ge ekilish arqiliq, héchbolmighanda teywendiki teybéy shehirini xuddi xongkong, makawlargha oxshash 'jungxu'a xelq jumhuriyitining bir shehiri' dégen pakitqa aylanduruwalmaqchi boluwatidu.

Shunglashqa teybéy shehirini 'chégra sirtidiki sheher' dep atashqa maqul bolidighanliqini ipadilidi. Bezi teywenlikler buni anglighandin kéyin, bu mesilide 'ghelibe qilduq' dégen hésyatqa kéliwatidu. Emma teybéy shehiri 'chégrining sirtidiki sheher' dep atalsa, u yenila héchbolmighanda jungxu'a xelq jumhuriyitining bir shehiri bolup qalatti, ular buni oylap yene muressege kélishni xalimidi.

Jim tursang, xitay kommunist partiyisi séni bozek qilidu

Lin bawxu'a ependining éytishiche, xitay kommunist partiysini qaysi jehettin küzetmeyli, u bir lükchek. Sen jim tursangla, u sini bozek qilidu. Mana hazir yene shert qoydi‏-‏-‏- olimpik mesh'ili ötken jayning 25 kilométr etrapida 'jungxu'a min'go' dégen we yaki bashqa dölet bayriqi' , 'dölet giribi'ni kötürmeslik yaki teywenning her qandaq shekildiki 'dölet shé'iri' oqulmasliq kérek, dégen shertni qoydi.

Kommunist saqchiliri chong quruqluqta, bir belge kötürgen yaki birxil oxshimaydighan naxsha éytqan ademnimu xalighanche tutiwergen bilen, teywen dégen démokratik dölet, qanunda belgilenmigen nersini bana qilip saqchilar xalighanche adem tutalmaydu. Xitay bügün qoyghan shertlerni anglighandin kéyin, hetta gomindangning re'isi ma yingjyumu 'eger olimpik mesh'ili kelse, men jungxu'a min'go bayriqini kötürüp aldigha chiqimen' dewatidu. Eger xitay hökümiti teybéy shehirini 'chégra sirtidiki sheher'dep atisa, junggoning sheherliri dep atilidighan xongkong, makaw sheherlirining aldida, xitayning yenila aghzi tosulup qalidu. Mining qarishimche, ‏-‏-‏- deydu lin bawxu'a ependi, ‏-‏-‏- pütün dunyaning olimpik en'enisi bir medeniyet , peqet xitaygha kelgendila, kommunist xitay uni siyasiylashturiwaldi. Emdi bu muqeddes olimpik mesh'ili xitayda bir tuturuq jin-sheytan otigha aylandurulsa bolamdu?

Olimpik mesh'ili talash-tartishi teywen boghuzidiki ikki terepning munasiwiti muqim emeslikining inkasi

‏-‏-‏- Hazirqi olimpik mesh'ili mesilisi teywen boghuzidiki ikki terepning munasiwiti muqim emeslikining inkasi, ‏-‏-‏- dep bayan qilidu xongkongda chiqidighan ' shepe ' zhurnilining bash muherriri jang wéygo ependi mulahiziside, ‏-‏ hazir kommunist xitay bu pursettin paydilinip teywenni özining bir qismi dégen pakitqa aylanduruwalmaqchi. Teywen hökümiti bolsa bu pursettin paydilinip teywenning musteqil dölet ikenlikini pakitqa aylanduruwalmaqchi, her ikkilisining közligen meqsiti bashqa-bashqa.

Siyasiy mulahizichi jang wéygo ependining qarishiche, xitay kommunist partiyisi yéqinda 17 ‏- qurultay arqiliq , xitaydiki barliq hoquqlarni qaytidin teqsim qilish aldida turuwatidu. Xu jintaw hazir jang zémin qoyghan dölet bixeterlik idarisining bashliqi qatarliq emeldarlarni mensipidin élip tashlidi. Emdi u olimpik mesh'ilini özining mesh'lige aylandurmaqchi. Buning üchün u siyasitide az-tola özgirish peyda qilmaqchi bolsa kérek. Xu jintaw bu qétim awstraliyining sédniy shehiride, chén shüybyenning wekili bilen körüshkenlikidin qarighanda, teywen mesiliside, xu jintawning siyasitide melum tewrinish yüz bermeydu, dégili bolmaydu, emma ikki terep munasiwiti hazir muqim emes. (Weli)