Америкилиқ алимлар уйғур райониниң тәрәққияти тоғрисида тохталди

• Мухбиримиз шөһрәт һошурниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Америка авази радиосиниң хәвәр қилишичә, америкидики бир түркүм алимлар хитайниң ғәрбий шимал өлкилиридики тәрәққият үстидә тохтилип, бу җайлардики тәрәққиятниң сағлам тәрәққият әмәсликини, йәрлик хәлқниң разилиқисиз елип берилған иқтисадий қурулушларниң ақивәттә барлиқ тәрәпләргә аччиқ зиянлар елип келиш еһтималлиқини әскәрткән.

" Мустәқиллиқ ғайисидики қаршилиқ көрситиш һәрикәтлири үзлүксиз йүз берип туруватиду"

Йеқинқи йиллардин бери уйғур райониниң иқтисадий қурулуш саһәсидә барлиққа кәлгән өзгүрүшләр, бирқисим чәтәллик зиярәтчи вә саяһәтчиләрниң һәйранлиқи вә зоқини қозғап кәлгән иди.

Әмма бу районниң иқтисадий вәзийитини әтраплиқ вә инчикә күзитип келиватқан америкилиқ мутихәсисләр уйғур райониниң иқтисадий вәзийитини хушаллинарлиқ дәп әмәс, хәтәрлик вәзийәт дәп йәкүн чиқарди : "помона университетиниң профессори, уйғур райони һәққидә изчил көзитиш елип бериватқан тәтқиқатчи гладней әпәнди бу һәқтә мундақ дәйду: хитайниң ғәрби районға көз тикиши йеқинқи бир иш әмәс, пәқәт хитай нефит еһтияҗиниң ешиши билән бу райондики ечиш-қезиш һәрикәтлирини һәссиләп ашуриватиду, әмма хитай йәр асти байлиқлирини ечиш вә қезишта көрсәткән маһаритини йәрлик хәлқниң көңлини утушта көрситәлмәйватиду, бу сәвәбтин бу җайларда мустәқиллиқ ғайисидики қаршилиқ көрситиш һәрикәтлири үзлүксиз йүз берип туруватиду. Шаңхәй һәмкарлиқиға охшаш мәнпәтпәрәст шерикчилик мәзкур райондики мәсилиләрни түптин һәл қилалмайду. Нөвәттә аз санлиқ милләтләр мәсилисини қандақ бир тәрәп қилиш, хитайниң алдидики имтиһан характерлик муһим мәсилидур".

"Аз санлиқ милләтләрниң қаршилиқи алаһидә мәнаға игә"

Җәнуби калифорнийә университетиниң профессори , оттура асия тәтқиқат мутәхәссиси каролин ханим мундақ дәйду: " хитай һөкүмити ғәрбий район вәзийитиниң мурәккәпликни билиду, шундақ туруқлуқ, йәрлик хәлққә' биз силәргә ярдәм бериватимиз' дәп толиму аддий сәвәп билән мәсилини йошуриду, әмәлийәттә шинҗаңни ечишниң қандақ сиясий ғайиләрниң түрткисидә болуватқини һич кимгә сир әмәс. "

Америка ғәрби шимал унверситетиниң ярдәмчи профессори, сиясийшунас ши зоңху , " нөвәттә хитай һөкүмитигә қарши хитай хәлқи ичидиму қаршилиқлар бар, әмма аз санлиқ милләтләр көрсәткән қаршилиқниң хитайниң көзидә алаһидә бир мәнаси бар," дәйду.

Шизоңхуниң юқириқи сөзлирини, 1989-йилдики тйәнәнмен вәқәсигә қилғанларни җазалиғанда һичбиригә өлүм җазаси бәрмәй 1997-йилдики ғулҗа вәқәсини бесиқтурғанда 200 дин артуқ кишигә өлум җазаси бәргәнлигидәк пакит, ши зоңхуниң юқуриқи пикирини дәлилләйду. Ши зоңху йәнә, хитай һөкүмитиниң йәрлик хәлқ ичидин өзлиригә янтаяқ болалайдиған кишиләрни алаһидә тәрбийәләп, иш билән тәминләп, йәрлик хәлқни контрол қилишта васитә сүпитидә пайдилиниватқанлиқини, мундақ пулға сетивелинған шерикләрниң миллий мәсилиләрни бир тәрәп қилишта һәл қилғуч рол ойниялмайдиғанлиқини көрсәткән.

Уйғур райониниң тәрәққияти ғәйрий нормал тәрәққият

Вашингитон унверситетиниң тарих профессори җамес кок " хитайниң ғәрби районини ечиш пиланиниң ғәлибилик болуп- болмиғанлиқини көрситидиған өлчәм миллий мәсилини тоғра бир тәрәп қилиш-қилалмаслиқидур," дәп әскәрткән.

Америка алимлириниң юқириқи қарашлириға асасланғанда, мәлум бир районда қәд көтүргән игиз биналар, дағдам йоллар, заманивий фабрикилар, қайнақ базарлар шу районниң тәрәққий қилған район икәнликини испатлашқа йетәрлик пакит болалмайду, бу иқтисадий муәссәләр пәқәт шу районда яшаватқан барлиқ хәлққә тәң һозур-һалавәт елип кәлгәндила сағлам тәрәққият һесаблиниду,; әгәр у байлиқ , шу райондики мәлум бир тәбиқини бәхтлик қилип, иккинчи бир тәбиқини бәхитсиз қилса, сағлам тәрәққият һесабланмайду.

Җәмийәттики охшимиған гуруппилар арисида тәңсизлик шәкилләндүргән, өч адавәт уруқи чачқан тәрәққият ғәйрий нормал тәрәққият һесаблиниду. Мәзкур алимларниң юқириқи агаһландурулушлиридин мәлумки, хитай йәрлик хәлқни алдаш яки бастуруш һәркәтлири билән миллий мәсилини йошуралиши, пәсәйтәлиши һәтта вақтинчә җимиталиши мумкин әмма мәсилини түп йилтизидин һәл қилалмайду. Адаләтсизлик вә тәңсизлик һөкүм сүргән райондики йүксәк биналар яки балдур яки кейин йиқилишқа мәҗбур болиду. (Шөһрәт һошур)