Amérikiliq alimlar Uyghur rayonining tereqqiyati toghrisida toxtaldi

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérika awazi radi'osining xewer qilishiche, amérikidiki bir türküm alimlar xitayning gherbiy shimal ölkiliridiki tereqqiyat üstide toxtilip, bu jaylardiki tereqqiyatning saghlam tereqqiyat emeslikini, yerlik xelqning raziliqisiz élip bérilghan iqtisadiy qurulushlarning aqiwette barliq tereplerge achchiq ziyanlar élip kélish éhtimalliqini eskertken.

" Musteqilliq ghayisidiki qarshiliq körsitish heriketliri üzlüksiz yüz bérip turuwatidu"

Yéqinqi yillardin béri Uyghur rayonining iqtisadiy qurulush saheside barliqqa kelgen özgürüshler, birqisim chet'ellik ziyaretchi we sayahetchilerning heyranliqi we zoqini qozghap kelgen idi.

Emma bu rayonning iqtisadiy weziyitini etrapliq we inchike küzitip kéliwatqan amérikiliq mutixesisler Uyghur rayonining iqtisadiy weziyitini xushallinarliq dep emes, xeterlik weziyet dep yekün chiqardi : "pomona uniwérsitétining proféssori, Uyghur rayoni heqqide izchil közitish élip bériwatqan tetqiqatchi gladnéy ependi bu heqte mundaq deydu: xitayning gherbi rayon'gha köz tikishi yéqinqi bir ish emes, peqet xitay néfit éhtiyajining éshishi bilen bu rayondiki échish-qézish heriketlirini hessilep ashuriwatidu, emma xitay yer asti bayliqlirini échish we qézishta körsetken maharitini yerlik xelqning könglini utushta körsitelmeywatidu, bu sewebtin bu jaylarda musteqilliq ghayisidiki qarshiliq körsitish heriketliri üzlüksiz yüz bérip turuwatidu. Shangxey hemkarliqigha oxshash menpetperest shérikchilik mezkur rayondiki mesililerni tüptin hel qilalmaydu. Nöwette az sanliq milletler mesilisini qandaq bir terep qilish, xitayning aldidiki imtihan xaraktérlik muhim mesilidur".

"Az sanliq milletlerning qarshiliqi alahide menagha ige"

Jenubi kaliforniye uniwérsitétining proféssori , ottura asiya tetqiqat mutexessisi karolin xanim mundaq deydu: " xitay hökümiti gherbiy rayon weziyitining murekkeplikni bilidu, shundaq turuqluq, yerlik xelqqe' biz silerge yardem bériwatimiz' dep tolimu addiy sewep bilen mesilini yoshuridu, emeliyette shinjangni échishning qandaq siyasiy ghayilerning türtkiside boluwatqini hich kimge sir emes. "

Amérika gherbi shimal unwérsitétining yardemchi proféssori, siyasiyshunas shi zongxu , " nöwette xitay hökümitige qarshi xitay xelqi ichidimu qarshiliqlar bar, emma az sanliq milletler körsetken qarshiliqning xitayning közide alahide bir menasi bar," deydu.

Shizongxuning yuqiriqi sözlirini, 1989-yildiki tyen'enmén weqesige qilghanlarni jazalighanda hichbirige ölüm jazasi bermey 1997-yildiki ghulja weqesini bésiqturghanda 200 din artuq kishige ölum jazasi bergenligidek pakit, shi zongxuning yuquriqi pikirini delilleydu. Shi zongxu yene, xitay hökümitining yerlik xelq ichidin özlirige yantayaq bolalaydighan kishilerni alahide terbiyelep, ish bilen teminlep, yerlik xelqni kontrol qilishta wasite süpitide paydiliniwatqanliqini, mundaq pulgha sétiwélin'ghan shériklerning milliy mesililerni bir terep qilishta hel qilghuch rol oyniyalmaydighanliqini körsetken.

Uyghur rayonining tereqqiyati gheyriy normal tereqqiyat

Washin'giton unwérsitétining tarix proféssori jamés kok " xitayning gherbi rayonini échish pilanining ghelibilik bolup- bolmighanliqini körsitidighan ölchem milliy mesilini toghra bir terep qilish-qilalmasliqidur," dep eskertken.

Amérika alimlirining yuqiriqi qarashlirigha asaslan'ghanda, melum bir rayonda qed kötürgen igiz binalar, daghdam yollar, zamaniwiy fabrikilar, qaynaq bazarlar shu rayonning tereqqiy qilghan rayon ikenlikini ispatlashqa yéterlik pakit bolalmaydu, bu iqtisadiy mu'esseler peqet shu rayonda yashawatqan barliq xelqqe teng hozur-halawet élip kelgendila saghlam tereqqiyat hésablinidu,؛ eger u bayliq , shu rayondiki melum bir tebiqini bextlik qilip, ikkinchi bir tebiqini bexitsiz qilsa, saghlam tereqqiyat hésablanmaydu.

Jem'iyettiki oxshimighan guruppilar arisida tengsizlik shekillendürgen, öch adawet uruqi chachqan tereqqiyat gheyriy normal tereqqiyat hésablinidu. Mezkur alimlarning yuqiriqi agahlandurulushliridin melumki, xitay yerlik xelqni aldash yaki basturush herketliri bilen milliy mesilini yoshuralishi, peseytelishi hetta waqtinche jimitalishi mumkin emma mesilini tüp yiltizidin hel qilalmaydu. Adaletsizlik we tengsizlik höküm sürgen rayondiki yüksek binalar yaki baldur yaki kéyin yiqilishqa mejbur bolidu. (Shöhret hoshur)