Xitay da'iriliri Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini qanunluq körsitishke urunmaqta

• Muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Aldinqi heptide xitayning Uyghur rayonidiki partkom sékritari wang léchüen bilen xitay teripidin teyinlen'gen Uyghur aptonom rayonining re'isi nur bekri béyjingda mexsus muxbirlarni kütiwélish yighini ötküzüp, atalmish Uyghurlar peyda qilmaqchi bolghan ayrupilan bulash we partlitish weqesini tar ‏- mar qilghanliqi shundaqla 27-yanwar küni ürümchide térrorluq weqesi peyda qilmaqchi bolghan atalmish Uyghur térrorchilirigha zerbe bérip,ikki neper Uyghurni étip öltürgenliki,15 neper Uyghurni neq meydanda qolgha élip,bir qétimliq térrorluq weqesining aldini alghanliqi,bu weqelerni "sherqi turkistan islam herikiti" teshkilati ezalirining pilanlighanliqi,ularning meqsitining béyjingda ötküzilidighan olimpik musabiqisigha buzghunchiliq sélish ikenlikini otturigha qoyghanidi.

Weqening rastliqi gumanliq

Kanada metbu'atlirida bolsa,xitayning bu heqtiki bayanatliri heqqide mulahiziler otturigha qoyulmaqta. Kanadaliq ataqliq térror mesililiri mutexessisi erik margolis xitay da'irlirining Uyghurlarning qarshiliq körsitish heriketlirige hedep islami tüs bérip,bu xil qarshiliq heriketlirining xaraktérini burmilawatqanliqini tenqid qildi, shundaqla u nöwette Uyghurlarning öz musteqilliqi üchün köresh qiliwatqanliqini eskertti.

Kanadadiki eng chong téléwiziye qanili bolghan ktw téléwiziyisining xitayda turushluq muxbiri stéw chaw, béyjingdin bergen melumatida ilgiri buninggha oxshash weqeler yüz bergende, buning sirtqa tarqilishini we metbu'atlarda xewer qilinishini cheklep kelgen xitay da'irilirining bu weqeni hedep dawrang séliwatqanliqini , amma ular otturigha qoyghan yip uchlirining yéterlik emeslikini ,shunga weqening chinliqining kishilerde shübhe tughduruwatqanliqini eskertidu.

Xewerde özbékistanda qolgha élinip, xitaygha ötküzüp bérilgen kanada puqrasi hüseyin jélilningmu xitay da'iriliri teripidin "sherqi türkistan islami herikiti" teshkilatigha baghlap körsitilgenliki we uninggha muddetsiz qamaq jazasi bérilgenliki, bu déloning kanada bilen xitaydin ibaret ikki dölet munasiwitini yirikleshtürgenliki, kanada bash ministiri stéphén harpérning xitayning hüseyin jélilni térrorchiliq bilen baghlishining héchqandaq pakit asasi yoqluqini bildürgenliki qatarliqlar eskertilidu.

Uyghurlar öz musteqilliqi üchün köresh qilmaqta

Kanadadiki térror mesililiri mutexessisi erik margolis ktw téléwiziyisining mexsus ziyaritini qobul qilghanda, xitay da'irilirining Uyghur rayonida yüz bergen weqelerni hedégendila sherqi türkistan islam herikiti teshkilatigha chétish urunushliri heqqide toxtilip: "méning küzitishimche, kishiler 'sherqi türkistan islam herikiti teshkilati' gha adil mu'amile qilmidi. 1946-Yili özining musteqilliqidin ayrilip qalghan sherqi türkistanni nöwette biz, xitayning shinjang Uyghur aptonom rayoni dep atawatimiz.

Xitayning gherbige jaylashqan, asasliq ahalisi musulman Uyghurlar bolghan bu rayon eyni waqitta tibet bilen oxshash bir mezgilde xitayning mustemlikisige aylan'ghan bolsimu, amma xelq'arada buninggha qarita naraziliq heriketliri bolmighanidi. Köpligen Uyghurlar 40 - yillardin béri musteqilliqlirini qayta qolgha keltürüsh üchün köresh qilip kelmekte.Xitay da'irilirining sherqi türkistan islam herikiti teshkilatigha islami térrorchiliq qalpiqini kéydürüshi we hedisila Uyghurlarni bu teshkilatqa baghlashqa urunushi siyasiy oyundin bashqa nerse emes " deydu.

Xitay Uyghurlarning qarshiliq körsitish heriketlirining xaraktérini burmilimaqta

Térror mesililiri mutexessisi erik margolis sherqi türkistan islam herikiti teshkilati béyjingdiki olimpik musabiqisi üchün heqiqeten tehditmu ‏- yoq, dégen so'algha jawab bérip:" méningche undaq emes. Bu teshkilat olimpik üchün jiddiy tehdit shekillendürmeydu. Rastini éytqanda bu islamchi teshkilatmu emes. Bu teshkilatni islamchi teshkilat déyish uning xaraktérini burmilashtur. Bu Uyghurlarning milliy kimlikining xitaylar teripidin yoq qilinishigha qarshi köresh qiliwatqan milletchi guruhtur " deydu.

Xitayning meqsiti Uyghurlarni basturush siyasetlirini heqliq körsitish

Kanadadiki nopuzluq gézit bolghan "globe and ma'il" gézitining béyjingda turushluq muxbiri gé'offréy york bolsa mezkur gézitte élan qilghan" béyjing olimpikni nishan qilghan térrorluq herikitining aldini alghanliqini ilgiri sürdi"namliq maqaliside Uyghur rayonidiki xitay partkom sékritari wang léchüen bilen Uyghur rayonining re'isi nur bekrining eyibleshlirini tilgha élip:" bu ikki eyibleshning hemmisila xitaydiki eng chong musulman rayonidiki Uyghurlargha qaritilghan.Xitay da'iriliri Uyghur aptonom rayonidiki yüksek aptonomiye telep qiliwatqan xelqqe qarita qattiq basturush siyasiti yürgüzüp kelmekte. Xitay da'irilirining bu ikki déloni bir waqitta élan qilishi we térror tehditini köptürüp körsitishi Uyghurlargha qarita yürgüzüp kéliwatqan qattiq qol siyasitini qanunluq qilip körsitishni meqset qilidu " dep yazidu.

Gé'offréy york maqaliside béyjing da'irilirining olimpikning bixeterlikini bahane qilip,oxshimighan siyasiy köz qarashtikilerge zerbe bériwatqanliqi we étnik milletlerni basturushni kücheytiwatqanliqini tekitlep:"xitay da'irilirining özlirige qarshi bolghan, shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarni "bölgünchiler"we "térrorchilar" dep atap kéliwatqanliqi héchkim üchün sir emes. Xitay da'iriliri 90-yillardin béri Uyghurlarni qattiq basturup kelmekte. Nöwette nechche minglighan Uyghur xitayning qarangghu türmiliride yatmaqta " dep yazidu. (Kamil tursun)