Shi'ende 10 chet'ellikning görüge élinishi, xitayni alaqzade qildi

• Muxbirimiz shöhret hoshurning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Görüge élinip qutulghan emma qorqunuch basqan awstiraliyiliklerdin biri aptobusta. 2008 - Yili 5 -mart. AFP Photo

Tünügün yeni charshenbe küni xitayning shi'en shehiride 10 neper chet'ellik sayahetchini görüge éliwélish weqesi yüz bergen. Weqe chüshtin burun sa'et 10da sheherning qaynaq merkizide yüz bergen. Gerche xitay saqchiliri 3 sa'et tirkeshken görüge alghuchining qolidin sayahetchilerni qutquzup qalalighan bolsimu, emma weqe peyda qilghan wehime hélihem dawam qilmaqta.

Xitay: " xitay sayahetchiler üchün yenila bixeter jay"

Bügün xitay tashqi ishlar bayanatchisi chén gang, bu heqte bayanat bérip, mezkur weqening xitayning omumi weziyitini eks ettürmeydighanliqini, xitayning chet'el sayahetchiliri üchün yenila ténch we bixeter dölet ikenlikini bildürgen. Emma u weqening tepsilati, bolupmu, görüge alghuchining néme sewebtin we qandaq meqset bilen weqeni sadir qilghanliqi heqqide melumat bermigen.

Birleshme axbarat agéntliqining xewer qilishiche, shu küni etigen awstiraliyilik sayahetchiler aptobusigha étilip chiqqan shyaw taw, sayahetchilerge tehdit ahangida waqirap gep qilghan we bélide partlatquchi bomba barliqini körsetken. Buning bilen aptobusdiki bir qisim sayahetchiler özini sirtqa atqan, bir qismi saqchilar qutqazghan'gha qeder görüge alghuchining nazaritide turghan. Xitay saqchiliri aptobusi 3 sa'et qorshawda tutqan, axirida göröge alghuchi aptobustin chüshüp bashqa bir aptobusqa almishiwatqan pursitide étip öltürülgen.

Awstraliye: " awstraliye xelqi we hökümitige öchmenlik yoq"

Görüge élinip qutulghan emma qorqunuch basqan awstiraliyilikler shangxey pudong ayriportigha yétip keldi. 2008 - Yili 5 -mart. AFP Photo

Charshenbe küni mezkur weqe heqqide bayanat élan qilghan awstraliye tashqi ishlar ministirliqi, mezkur weqening alahide weqe ikenlikini, bu weqede awstraliye hökümiti yaki xelqighe qarita bir naraziliq yaki öchmenlik alamiti bayqalmighanliqini bildürgen.

Közetküchilerning qarishiche, xitayda olimpik mezgili we harpisida ish térip qélish éhtimali bolghan küchler üch türlük bolup, bulardin éhtimalgha eng yéqini Uyghurlar. Chünki, xitay da'iriliri Uyghur qizlirini éshincha emgek küchi nami astida xitay ölkilirige yötkesh arqiliq Uyghur xelqining izzet nepsige hujum qiliwatidu؛ yene bir tereptin, siyasiy öktichilerge izchil türde ölüm jazasi bérish arqiliq Uyghur xelqi arisida intiqam tuyghusi peyda qiliwatidu.

Uningdin bashqa, Uyghurlar arisidiki ishsizliq mesilisi, mejburiy yolgha qoyuwatqan qosh tilliq ma'arip, diniy we medeniy pa'aliyetliridiki tosqunluqlar, türlük saheler buyiche menpe'et teqsimatidiki adaletsizlikler Uyghurlarni xitay hakimiyitining birinchi nomurluq üktichisige aylandurghan. Ötken yili 12 ‏- ayda yüz bergen pamir weqesi we bu yil ürümchide yüz bergen 27 yanwar toqunushi, Uyghur jem'iyitidiki milliy keypiyatning bir inkasi.

Weqeni sadir qilghan bir qanche xil éhtimalliq

Uyghur közetküchilerdin zuhrullahning bildürüshiche, xitayda weqe chiqirish éhtimali bolghan ikkinchi küch, xitaydiki erzdarlar. Zuhrullahning qarishiche, xitaydiki erzdarlarning erzi asasen emeldarlar üstidin bolghini üchün, bu erzler hel qilinmayla qalmay, belki, erzdarlarning olimpik mezgilide béyjinggha bérip erz sunushi cheklenmekte. Weqe sadir qilishi éhtimali bolghan üchünchi küch 1989 ‏-yilidiki tyen'enmén qurbanlirining a'ile tawabatliri yaki radikal qarashtiki démokratchi küchlerdur.

Zuhrullahning bu qarishini, bu yil béshida élan qilin'ghan xitay ötkünchi hökümitining bayanatimu testiqlaydu, chünki, mezkur bayanat, xitayni démokratiyileshtürüsh üchün xitay xelqini qattiq -yumshaq barliq wastilarni qollinishqa chaqirghan idi. Görüge alghuchining isim-familisidin uning xitay ikenliki éniq, emma xitayning qaysi tür öktichi küchlirige tewe ikenliki melum emes, emma awazini dunyagha anglatmaqchi ikenliki, dunya jama'itining diqqitini tartmaqchi ikenliki, uning görüge élishta chet'ellik sayahetchilerni nishan qilghanliqidin melum.

Gerche, xitay bayanatchisi chén gang bügünki bayanatida : " bundaq weqe dunyaning hemme yéride yüz bérip turidu, bashqa döletlermu bu xil weqelerdin tamamen saqlinalmaydu" déyish arqiliq, weqeni ijtima'iy bir jinayet süpitide körsitishke tirishqan bolsimu, emma hélihem, görüge alghuchining kimliki we meqsiti heqqide héchqandaq ipade bildürmesliki, weqening siyasiy teripidin bisharet bermekte. (Shöhret hoshur)