"Үчтә айрилалмаслиқ" милләтләр иттипақлиқи тәрбийиси уйғур елидә йәнә қайтиланмақта


2004.09.24

Уйғур елидики бәзи уйғурларниң радиомизға йәткүзгән инкаслиридин мәлумки, нөвәттә хитай һөкүмити уйғур елиниң шәһәр йезилири, завуд ,кан , кархана, мәктәп қатарлиқ һәр қайси орунларда , һәр милләт хәлқигә " үчтә айрилалмаслиқ" тәшвеқатини күчәйткән болуп , бу мунасивәт билән уйғур елидә сияси үгиниш долқуни йәнә башланған .

Хитай коммунист партийә һөкүмити илгири уйғур елидә , " хитайлар аз санлиқ милләтләрдин айрилалмайду, аз санлиқ милләтләр хитайлардин айрилалмайду" дигән нәзирйини тәрғип қилған , кейин униң мәзмуниға " аз санлиқ милләтләр өз- ара айрилалмаслиқ" нәзирийисини қошуп "үчтә айрилалмаслиқ" нәзирийисини , милләтләр иттипақлиқ тәрбийисиниң муһим мәзмуни сүпитидә тәшвеқ қилип кәлмәктә .

Уйғур елигә қаратқан телифон зиярәтлиримиздин ашкарлинишичә, хитайниң " үчтә айрилалмаслиқ" нәзирийиси нөвәттә уйғур елидә мәктәп йешидики балилардин тартип яшанғанларғичә һәммә яда билидиған бир нәзирийә болсиму әмма , хитай миллити билән уйғур елидики йәрлик милләтләр арисидики әмилий мунасивәт бу нәзирийә билән зиддийәтлик болмақта икән .

Бу һәқтә қәшқәрниң мәлум йезисидин бир уйғур деһқан билән сөһбәтләштуқ:

"Үчтә айрилалмаслиқ"нәзирийисигә уйғур елидики хитайлар қандақ қарайду, буниңға қәшқәр шәһридики хитай һөкүмәт оргининиң бир хадими өзиниң қарашлирини ейтти.

У " һазирқи мәзгилдә дәл шуни үгиниватимиз ,һазир үчтә айрилалмаслиқ болди. Аз санлиқ милләт райони болғандин кейин , бир- биридин айрилалмайду , үгәнмисәк болмайду, мнилләтләр иттипақлиқини яхшилимисақ тәрәққи қилалмаймиз " диди.

Биз униңдин әгәр бу хил идийини үгәнмигәндә милләтләр иттипақ өтәлмәмду ? дәп соридуқ .

У "милләтләр иттипақ ,лекин буниң билән техиму яхши иттипақ болиду-дә, биз аз санлиқ милләтләрниң турмуш адәтлиригә һөрмәт қилимиз , тойларда, байрамларда бир -биримизни йоқлаймиз . Бәзи уйғурларда қалақ идийиләр бар , уларға идийә җәһәттә тәрбийә қилмисақ болмайду , бөлгүнчилик қилидиғанлар аз сандикиләр, көп сандикиләр иттипақ өтимиз ."Диди.

У бизниң " уйғур қатарлиқ милләтләр билән хитайлар арисида зиддийәт һасил болуштики сәвәп нимә ?" дигән соалимизға :

" Бурун биз һәммимизкулидин көчүп кәлгән болғандин кейин йәрликләрниң пикри җиқ иди . Мәсилән мениң ата анамму шинҗаң чигра районларни ечиш үчүн кәлгән . Һазир барғанчә яхши боп кәтти . Һәр йили қишта милләтләр иттипақлиқидин имтиһан беримиз ."Диди.

Бу хитай хадимдин йәнә " ундақта аз санлиқ милләтләр өзлириниң арисидиму зиддийәт барму ?" дәп соридуқ .

У " яқ улар бәк иттипақ , яхши өтишиду ." Дәп җавап бәрди.

Ахирида у бизниң " сизниңчә милләтләрниң өз ара иттипақ өтүшидә қайси амилни һәммидин муһим дәп қарайсиз ?"дигән соалимизға җавабән ,

" Мениңчә өз ара тил үгиниш , уларниң турмуш адәтлиригә һөрмәт қилиш һәммидин муһим" диди.

Хитай һөкимитиниң уйғур елидә "үчтә айрилалмаслиқ" нәзирийисини һәр бир сиясий үгиниши долқунида қайта - қайта тәшвеқ қилиши , көп сандики уйғурларда бизарлиқ пәйда қилған болуп , бу һәқтә биз чәтәлгә йеқинда көчүп чиққан бир уйғур оқутқучи билән сөһбәттә болдуқ :

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.