Хитай динға болған тактикисини өзгәрттиму?

• Мухбиримиз җүмәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

2008- Йиллиқ чағанлиқ чай зияпити җәрянида хитай рәиси ху җинтав хитайдики ғоллуқ христиан диний йетәкчилирини қобул қилип улар билән интайин қизғин қол елишип көрүшкән вә буларниң учрашқан нәқ мәйдан сүрити хитайдики һөкүмәт ахбарати хитай хәлқ гезитиниң баш бетигә чоң қилип берилгән.

Хитайда динға етиқад қилидиған адәмләр көпәйгәнсери хитай һөкүмити бу мәсилигә сәзгүр муамилә қилишқа башлиди

Җәнубий қирғақ күндилик хәвәрләр торида бу һәқтә берилгән хәвәрдә көрситилишичә, хитай рәиси ху җинтавниң хитай вәтәнпәрвәр католик җәмийитиниң баш катипи лю бйәннйәнни қобул қилиши, хитай рәһбәрлириниң хитайниң бир атеист һөкүмәт болушиға қаримай, күнсайин көпийиватқан диндин өзигә тәсәлли издәватқан адәмләр топи билән әп өтүшни халайдиғанлиқини уларға көрситип қоюш үчүн уларға йәткүзгән шу хилдики бир қатар сигналлириниң бирси дәп көрситилгән.

Хәвәрдә, хитайниң динға қаратқан тактикисини өзгәртиши сиясий бюрониң динға қучақ ачқанлиқидин дерәк бәрмәйдиғанлиқини, әмма буниң хитай компартийисиниң иқтисадни илгири сүрүш вә инақ җәмийәт бәрпа қилиш арзусини әмәлгә ашурушта динға етиқад қилидиған кишиләр билән әп өтүшни халайдиғанлиқини көрситидиғанлиқи оттуриға қоюлған.

Диққәт қилишқа әрзийдиған йери, өткән айда хитай рәиси ху җинтав хитайниң дөләт сияситидә динниң ролини җари қилдуруш муһакимә йиғини орунлаштурған болуп, җәнубий қирғақ күндилик хәвәрләр торида көрситишичә, хо җинтав икки нәпәр хитай компартийисиниң диний ишлар мутәхәссисини тәклип қилип, хитай сиясий сәһнисидики әң нопузлуқ, марксизм идийиси буйичә динни рәзил күчләргә вәкиллик қилиду дәп тонуйдиған 25 кишигә дини мәсилә үстидә лексийә сөзләткән.

Ху бу кишиләргә қилған сөзидә, динниң әхлақи қудритиниң хитай компартийиси үчүн пайдилиқ икәнликини оттуриға қоюп: "биз хитайдики динға ишәнгүчиләр вә диний затларни партийә вә һөкүмәт әтрапиға йиғишқа қарап қәдәм елишимиз керәк" дегән.

Тйән чиляв ханим: "улар оюн ойнаватиду халас"

Хитай һөкүмитиниң немә үчүн мушундақ бир пәйттә, динға болған позитсийини өзгәртишни ойлап қалғанлиқидин шүбһилинидиғанлиқини билдүргән җуңго информатсийә мәркизидики сиясий тәһлилчи тйән чиляв ханим, буни хитайниң 2008- йиллиқ олимпик йетип келиш алдида өз хәлқигә әмәс, бәлки хәлқара җәмийәткә қарита көрсәткән оюни болуши мумкин дәп көрсәтти.

У мундақ деди: нурғунлиған тәшкилатлар, бу йил язда хитайда өткүзүлидиған олимпик йиғинини байқут қилиш үчүн һәрхил паалийәтләрни елип бармақта. Шуңа бәлким бу хитай һөкүмитиниң диний әркинликни қоюветиш җәһәттики майиллиқини җакарлаш үчүн ойниған бир истратегийиси болуши мумкин. Бу худди бир һөсн гүзәлләштүрүш оператсийисигә охшайдиған болуп реаллиқтин дерәк бәрмәйду."

У йәнә өзиниң һазирғичә, хитайда диний сиясәт җәһәттә һечқандақ өзгириш болғанлиқини байқимиғанлиқини, хитайниң йәнила христиан диниға болған бузғунчилиқ, ислам диниға вә будда диниға қаритилған қаттиқ контролни давамлаштуруп келиватқанлиқини, мушундақ бир шараитта хитайниң бу йәрдә пәқәт бир оюн ойнаватқанлиқини көрситип: "улар оюн ойнаватиду халас" деди.

Антонй лам: "хитай һөкүмити бу тактикисини диндарларға қарши ишләткән болуши мумкин"

Җәнубий қирған күндилик хәвәрләр торида нәқил қилинишичә, хоңкоңға җайлашқан муқәддәс роһ тәтқиқат мәркизидики антонй лам хитайдики черкавлар үстидә 10 нәччә йил тәтқиқат елип барған болуп, у хитай һөкүмити тонуштуруватқан бу тактикиниң асанла диндарларға қарши ишләткили болидиғанлиқини көрситип: " бу бир яхши иш болсиму, әмма пүтүн ишларниң яхши болуп кәткәнликидин дерәк бәрмәйду" дәйду.

Хитайниң диний сияситидики бу хил йеңи тактика уйғур елидә қандақ йүргүзүлиду? уйғур елидә динға болған контрол қилиш йениклидиму?

Атавулла әпәнди: "хитайларниң диний сияситидә өзгириш болғини йоқ"

Бу соаллиримизға түркийә мармара университети оқутқучиси илаһийәт пәнлири доктори атавулла әпәнди хитайниң уйғур елидә һели һәм қаттиқ қол диний сияситини давамлаштуруп келиватқанлиқини, уйғур елидә диний сиясәт җәһәттә йеқин кәлгүсидә бир юмшаш һалитиниң мәйданға келишидә үмидниң зор әмәсликини көрсәтти.

Атавулла әпәнди йәнә, хитайниң кишилик һоқуқни қоғдайдиған дөләт әмәсликини, әгәр шундақ болған болса, бундақ мәсилиниң мәйданға чиқмайдиғанлиқини, гәрчә хитайниң 1986- йили асасий қанунға өзгәртиш киргүзүп, "һәр бир пуқраниң динға етиқад қилиш әркинлики бар" дәп көрсәткән болсиму, әмма уйғур елидә турушлуқ хитай һөкүмитиниң, мәлум еһтияҗлар үчүн чүшүрүлгән һөҗҗәтләрни қанунниң үстигә қоюп пуқраларниң һәр хил һоқуқлирини дәпсәндә қилип келиватқанлиқини оттуриға қойди. (Җүмә)