Хитайниң һәрбий мувәппәқийитиниң сири


2007.10.25

Хитай даирилири өзиниң 15 йиллиқ һәрбий мувәппәқийитиниң сәмәриси сүпитидә з-10 типлиқ һуҗумчи тик учар айрупиланни ясап чиққанлиқини елан қилғандин кейин,хитайниң бу сирлиқ мувәппәқийити ғәрб дөләтлириниң алаһидә диққитини қозғиди. Чүнки бу тик учар айрупиланға танкиға қарши 16 данә башқурилидиған бомба орунлаштурулған болуп, бу хитайниң нөвәттики һәрбий сәвийисидин хелила һалқип кәткәниди. Әмма хитай даирилири тик учар айрупилан тонуштурулған материялда, бу айрупиланниң маторини канаданиң пратт вһитней ширкитидин импорт қилғанлиқиниму әскәртип өткән.

Канада хитайни тохтамға бойсуниду дәп ойлиған

Ғәрб дөләтлири 89-йили бейҗиңдики тйәнәнмен қирғинчилиқидин кейин, хитай һөкүмитигә қарита интайин қаттиқ қорал-ярақ имбаргоси йүргүзүп кәлгәниди. Ундақта, ғәрб дөләтлириниң бири болған канаданиң бу маториға хитай қандақ еришти ?

Канада кбк телевизийисиниң хәвиригә қариғанда,хитай даирилириниң бу йеңи типтики һуҗумчи тик учар айрупиланға канаданиң маторини ишләткәнлики америка қошма шитатлириниң ғәзипини қозғиған. Америка қошма шитатлири канада ширкити ишләпчиқарған маторниң қандақ шәкилдә хитайниң қолиға өткәнлики вә хитайниң уни қандақ қилип һуҗумчи тик учарға ишләткәнлики һәққидә җиддий тәкшүрүш елип барған. Кбк телевизийисиниң зияритини қобул қилған канада пратт вһитней ширкитиниң мәсули,өзлириниң қанунға хилап һечқандақ иш қилмиғанлиқини, пәқәт 2001 ‏- вә 2002 - йиллири аммиви айрупиланларға ишлитиш шәрти билән бейҗиң даирилиригә 10 данә матор сатқанлиқини, әйни вақиттики либерал партийиси һөкүмитиниң бу содиға иҗазәт бәргәнлики, һазирқи консерватип һөкүмитиниңму қоллишиға еришкәнликини билдүрди.

Америкиниң бу мәсилидики мәйдани интайин җидди

Америка қошма шитатлири йәнә канада маторини ишләткән хитай армийисиниң з-10 типлиқ һуҗумчи айрупиланиға танкиға қарши 16 данә башқурилидиған бомбиниң орунлаштурулғанлиқиниму испатлап чиққан.

Әгәр бу матор америка техникиси билән ясалған яки бу маторға америкиниң запчаслири ишлитилгән болса, пратт вһитний ширкити америкиниң експорт қануниға хилаплиқ қилиш җинайити билән еғир җазалинидикән.

Кбк телевизийисиниң зияритини қобул қилған америкилиқ һәрбий мутәхәссис ричард фишер хитайниң тохтамдики сетиш шәртлиригә пәрва қилмиғанлиқиға һәйран қалмайдиғанлиқини тәкитләп: канада һөкүмити буниң канада пуқралириға зийини йоқ,дәп қарайду. З-10 типлиқ тик учар айрупилан хитайниң 100 һәрбий программиси ичидики асаслиқ бири болуп,булар тәйвәнгә уруш елан қилишниң тәйярлиқ басқучлиридур, дәйду.

Вашингтондики истратегийә тәтқиқат мәркизиниң муавин башлиқи вә хитай армийиси мутәхәссиси ричард фишерниң қаришичә,хитай коммунистлири бу тик учар айрупиланни судан, берма вә иран қатарлиқ диктатор дөләтләргә сетиши мумкин икән.

Канаданиң сода министири давид әмерсон кбк теливизийисигә: канада хитайға матор експорт қилишни аллиқачан тохтатқан. Америкиниң немә қилмақчи болғанлиқидин ениқ хәвирим йоқ. Әмма биз буниңға көңүл бөлимиз .Бу мәсилә аллиқачан тамам болғаниди, деди.

Хитай канададин мотор елиш нийитидин йәнила ваз кәчмиди

Хоңкоңдики " мудапиә мәсилилири"журнилиниң мәсули андрейи чаңниң "хитай канаданиң маторини һуҗумчи тик учар айрупиланға қанунсиз ишләтти " намлиқ мақалисидә әскәртилишичә, канаданиң пратт вһитней ширкити билән хитай даирилири оттурисида түзүлгән тохтамда бу маторниң 6 тоннилиқ адәттики тик учар айрупилан вә аб 139- типлиқ тик учар айрупиланғила ишлитилиш билән чәклинидиғанлиқи алаһидә тәкитләнгән.

Андрейи чаң мақалисидә хитайниң нөвәттә з-10 һуҗумчи тик учар айрупиландин аз дегәндә 8 ни ясап чиққанлиқини, булардин бирини рәсмий учуруп синақ қилғанлиқини,хитай даирилириниң 6 тоннилиқ аммиви тик учар айрупилан ясаш намида канададин йәнә матор елишни пиланлаватқанлиқини, әгәр улар йеңи маторға еришсә,уни з10 типлиқ һуҗумчи тик учарни давамлиқ ясашқа ишлитидиғанлиқини тилға алған.

Хитайниң һәрбий мувәппиқийити тәқлит вә тәйярға һәйяр болуш арқилиқ кәлгән

Хитай даирилири з-10 типлиқ тик учарни ишләпчиқиришта керәклик башқа техникиларни нәдин алған? андрейи чаңниң йезишиға қариғанда,хитай вәкиллири 2001-йилидин бурун җәнубий африқиниң тик учар санаити болған "денел"ширкитиниму давамлиқ зиярәт қилип турған вә бу ширкәтниң хадимлириниму хитайниң чаңхе вә харбиндики һәрбий фабрикиларни зиярәт қилдурған. Хитай вәкиллири һәр қетим бу ширкәтни зиярәт қилғанда, "рооивалк" намлиқ һуҗумчи тик учар айрупиланни көрүшни тәләп қилған һәмдә бу айрупиландики назук мәсилиләр һәққидә суаллар сориған шундақла бу айрупиланниң ясилиши үчүн зөрүр болған техник материяллар, рәсим вә видеоларни елип кәткән.

2001-Йили хитай даирилири тосаттин "рооивалк" намлиқ тик учар айрупиландин бирни сетивилиш тәлипини оттуриға қойған.Хитайниң мәқситидин гуманланған "денет" ширкити даирилири уларниң тәлипини рәт қилған. Шундин кейин хитай вәкиллири иккинчиләп бу ширкәткә йолимиған. Андрейи чаңниң әскәртишичә,хитай вәкиллири италийиниң "агуставәстланд"намлиқ тик учар ширкитигиму бу хил зиярәттә болған шундақла бу ширкәт билән бәзи һәмкарлиқ түрлири үстидә иш елип барған. Апторниң тәһлилигә қариғанда, хитай бәзи назук техникиларни ғәйри усуллар арқилиқ бу ширкәттин алған. Чүнки з-10 типлиқ айрупиланниң қурулмиси вә ташқи көрүнүши италийиниң а-129 типлиқ һуҗумчи тик учар айрупиланиға охшап қалидикән.. Хитайниң йеңи типтики тик учар айрупиланиға танкиға қарши башқурилидиған бомбидин башқа йәнә , һавадин ‏- һаваға қоюп берилидиған башқурилидиған бомбиму орунлаштурулған.

Америка һөкүмити әһвалниң интайин җиддий икәнликини тәкитлимәктә. Америкиниң һәрбий қорал-ярақ қануни буйичә,америка мәһсулатлири вә техникисини һәрбий мәқсәттә ишләткән 3-дөләт вашингтондин рухсәт елиши керәк.

Канаданиң пратт вһитней ширкити болса америкиниң техникисиға еришкән вә мудапиә саһәси буйичә америка билән тохтамлашқан ширкәттур. (Камил турсун)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.