Xitayning herbiy muweppeqiyitining siri

• Muxbirimiz kamil tursunning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitay da'iriliri özining 15 yilliq herbiy muweppeqiyitining semerisi süpitide z-10 tipliq hujumchi tik uchar ayrupilanni yasap chiqqanliqini élan qilghandin kéyin,xitayning bu sirliq muweppeqiyiti gherb döletlirining alahide diqqitini qozghidi. Chünki bu tik uchar ayrupilan'gha tankigha qarshi 16 dane bashqurilidighan bomba orunlashturulghan bolup, bu xitayning nöwettiki herbiy sewiyisidin xélila halqip ketkenidi. Emma xitay da'iriliri tik uchar ayrupilan tonushturulghan matériyalda, bu ayrupilanning matorini kanadaning pratt whitnéy shirkitidin import qilghanliqinimu eskertip ötken.

Kanada xitayni toxtamgha boysunidu dep oylighan

Gherb döletliri 89-yili béyjingdiki tyen'enmén qirghinchiliqidin kéyin, xitay hökümitige qarita intayin qattiq qoral-yaraq imbargosi yürgüzüp kelgenidi. Undaqta, gherb döletlirining biri bolghan kanadaning bu matorigha xitay qandaq érishti ?

Kanada kbk téléwiziyisining xewirige qarighanda,xitay da'irilirining bu yéngi tiptiki hujumchi tik uchar ayrupilan'gha kanadaning matorini ishletkenliki amérika qoshma shitatlirining ghezipini qozghighan. Amérika qoshma shitatliri kanada shirkiti ishlepchiqarghan matorning qandaq shekilde xitayning qoligha ötkenliki we xitayning uni qandaq qilip hujumchi tik uchargha ishletkenliki heqqide jiddiy tekshürüsh élip barghan. Kbk téléwiziyisining ziyaritini qobul qilghan kanada pratt whitnéy shirkitining mes'uli,özlirining qanun'gha xilap héchqandaq ish qilmighanliqini, peqet 2001 ‏- we 2002 - yilliri ammiwi ayrupilanlargha ishlitish sherti bilen béyjing da'irilirige 10 dane mator satqanliqini, eyni waqittiki libéral partiyisi hökümitining bu sodigha ijazet bergenliki, hazirqi konsérwatip hökümitiningmu qollishigha érishkenlikini bildürdi.

Amérikining bu mesilidiki meydani intayin jiddi

Amérika qoshma shitatliri yene kanada matorini ishletken xitay armiyisining z-10 tipliq hujumchi ayrupilanigha tankigha qarshi 16 dane bashqurilidighan bombining orunlashturulghanliqinimu ispatlap chiqqan.

Eger bu mator amérika téxnikisi bilen yasalghan yaki bu matorgha amérikining zapchasliri ishlitilgen bolsa, pratt whitniy shirkiti amérikining éksport qanunigha xilapliq qilish jinayiti bilen éghir jazalinidiken.

Kbk téléwiziyisining ziyaritini qobul qilghan amérikiliq herbiy mutexessis richard fishér xitayning toxtamdiki sétish shertlirige perwa qilmighanliqigha heyran qalmaydighanliqini tekitlep: kanada hökümiti buning kanada puqralirigha ziyini yoq,dep qaraydu. Z-10 tipliq tik uchar ayrupilan xitayning 100 herbiy programmisi ichidiki asasliq biri bolup,bular teywen'ge urush élan qilishning teyyarliq basquchliridur, deydu.

Washin'gtondiki istratégiye tetqiqat merkizining mu'awin bashliqi we xitay armiyisi mutexessisi richard fishérning qarishiche,xitay kommunistliri bu tik uchar ayrupilanni sudan, bérma we iran qatarliq diktator döletlerge sétishi mumkin iken.

Kanadaning soda ministiri dawid emérson kbk téliwiziyisige: kanada xitaygha mator éksport qilishni alliqachan toxtatqan. Amérikining néme qilmaqchi bolghanliqidin éniq xewirim yoq. Emma biz buninggha köngül bölimiz .Bu mesile alliqachan tamam bolghanidi, dédi.

Xitay kanadadin motor élish niyitidin yenila waz kechmidi

Xongkongdiki " mudapi'e mesililiri"zhurnilining mes'uli andréyi changning "xitay kanadaning matorini hujumchi tik uchar ayrupilan'gha qanunsiz ishletti " namliq maqaliside eskertilishiche, kanadaning pratt whitnéy shirkiti bilen xitay da'iriliri otturisida tüzülgen toxtamda bu matorning 6 tonniliq adettiki tik uchar ayrupilan we ab 139- tipliq tik uchar ayrupilan'ghila ishlitilish bilen cheklinidighanliqi alahide tekitlen'gen.

Andréyi chang maqaliside xitayning nöwette z-10 hujumchi tik uchar ayrupilandin az dégende 8 ni yasap chiqqanliqini, bulardin birini resmiy uchurup sinaq qilghanliqini,xitay da'irilirining 6 tonniliq ammiwi tik uchar ayrupilan yasash namida kanadadin yene mator élishni pilanlawatqanliqini, eger ular yéngi matorgha érishse,uni z10 tipliq hujumchi tik ucharni dawamliq yasashqa ishlitidighanliqini tilgha alghan.

Xitayning herbiy muweppiqiyiti teqlit we teyyargha heyyar bolush arqiliq kelgen

Xitay da'iriliri z-10 tipliq tik ucharni ishlepchiqirishta kéreklik bashqa téxnikilarni nedin alghan? andréyi changning yézishigha qarighanda,xitay wekilliri 2001-yilidin burun jenubiy afriqining tik uchar sana'iti bolghan "dénél"shirkitinimu dawamliq ziyaret qilip turghan we bu shirketning xadimlirinimu xitayning changxé we xarbindiki herbiy fabrikilarni ziyaret qildurghan. Xitay wekilliri her qétim bu shirketni ziyaret qilghanda, "ro'o'iwalk" namliq hujumchi tik uchar ayrupilanni körüshni telep qilghan hemde bu ayrupilandiki nazuk mesililer heqqide su'allar sorighan shundaqla bu ayrupilanning yasilishi üchün zörür bolghan téxnik matériyallar, resim we widé'olarni élip ketken.

2001-Yili xitay da'iriliri tosattin "ro'o'iwalk" namliq tik uchar ayrupilandin birni sétiwilish telipini otturigha qoyghan.Xitayning meqsitidin gumanlan'ghan "dénét" shirkiti da'iriliri ularning telipini ret qilghan. Shundin kéyin xitay wekilliri ikkinchilep bu shirketke yolimighan. Andréyi changning eskertishiche,xitay wekilliri italiyining "agustawestland"namliq tik uchar shirkitigimu bu xil ziyarette bolghan shundaqla bu shirket bilen bezi hemkarliq türliri üstide ish élip barghan. Aptorning tehlilige qarighanda, xitay bezi nazuk téxnikilarni gheyri usullar arqiliq bu shirkettin alghan. Chünki z-10 tipliq ayrupilanning qurulmisi we tashqi körünüshi italiyining a-129 tipliq hujumchi tik uchar ayrupilanigha oxshap qalidiken.. Xitayning yéngi tiptiki tik uchar ayrupilanigha tankigha qarshi bashqurilidighan bombidin bashqa yene , hawadin ‏- hawagha qoyup bérilidighan bashqurilidighan bombimu orunlashturulghan.

Amérika hökümiti ehwalning intayin jiddiy ikenlikini tekitlimekte. Amérikining herbiy qoral-yaraq qanuni buyiche,amérika mehsulatliri we téxnikisini herbiy meqsette ishletken 3-dölet washin'gtondin ruxset élishi kérek.

Kanadaning pratt whitnéy shirkiti bolsa amérikining téxnikisigha érishken we mudapi'e sahesi buyiche amérika bilen toxtamlashqan shirkettur. (Kamil tursun)