Xitayning qurbanliqi

• Ixtiyari muxbirimiz yalqunning bu heqtiki melumati(1)
• Download story audio

• Ixtiyari muxbirimiz yalqunning bu heqtiki melumati(2)
• Download story audio

Shwétsiye Uyghur komitéti shiwétisyidiki Uyghur mesilisige qiziqidighan siyasetchilerning we Uyghur insan heqliri boyiche tetqiqat élip baridighan tetqiqatchilarning meslihet alidighan, alaqe uchurlardin xewerdar bolidighan hemkarlashquchisigha aylan'ghandin biri, shwétsiye Uyghur komitétning teshebbusi bilen bir qisim muxbirlar we insan heqliri tetqiqatchiliri Uyghur élining yéza qishlaqlirigha bérip Uyghurlarning turmush ehwali, siyasi teqdiri, yashash shara'iti, jem'iyette tutqan orni dinni étiqat jehette dush kéliwatqan mesililiri heqqide biwaste matériyallargha we qimmetlik uchurlargha ige bolup kelmekte.

Yéqinda shwétsiye Uyghur komitétining teshebbusi bilen Uyghur élining jenubigha bérip ikki ayliq tekshürüshini tamamlap qaytip kelgen shwétsiye lund uniwérsitéti insan heqliri sinipining oqughuchisi pér özning Uyghur élidiki tekshürüshliri asasida maqale yézip tor betliride ilan qilghan we oqush putturushtiki ilimi emgiki süpitide mutexesislerning bahalishigha tapshurghan.

Aptor Uyghur élide 2 - ayning axridin 4-ayning axirghiche ziyarette bolghan bolup, asasen xoten, qeshqer, yéngisar, yekenlerde tekshürüsh élip barghan. Aptor maqalisigha "xitayning qurbanliqi" dégen témini qoyghan bolup, aptorning téma heqqide bergen chüshenchiside Uyghurlarning hazirqi teqdirining xuddi qurbanliq üchün élip méngilghan qoygha oxshaydighanliqini qeyt qilghan.

Aptor maqaliside asasen Uyghurlarning dini jehettin dush kéliwatqan her xil bésim we cheklimikilerni négizlik yorutush obyékti qilghan. Maqale jemi yette baptin tüzülgen bolup, Uyghur élining jughrapiyisi, tarixighimu yighinchaq usulda bayan qilinip ötülgen.

Aptor maqalisining herbir paragirapining béshigha xitay qanunining négizlik maddilirini we qanun'gha qushumche qilin'ghan siyasetlerni qisturma qilghan bolup Uyghur jem'iyitining hazirqi ehwali bilen roshen sélishturma qilip, emiliy misallar bilen delillep körsetken.

Aptor özining Uyghurlar heqqide élip barmaqchi tetqiqatini nime üchün Uyghur élining jenubidiki qeshqerde élip barmaqchi bolghanliqi heqqide toxtilip mundaq yazidu:

"Biri shinjang xitay hökümiti teripidin néfit we paxtidin ibaret ikki xil aq we qar altun makani dep teriplinip kelmekte, yene biri teklimakan qumluqigha jaylashqan lopnur rayoni 1964 - yildin buyan xitayning yadro qurallar sinaq bazisi bolup kelgen bolup, bu yerlik xelq arisida türlük rak késellikliri bowaqlar we qoylar arisida tughma eyip késelliklerning peyda bolishigha sewep bolup kelmekte. Men tetqiqatimni jenubi shinjanggha jaylashqan qeshqer rayonda élip bérishni qarar qildim. Bu rayonda Uyghurlar ahalining 80% igiligen bolup, xtaylargha qarighanda mutleq köp sanliqni igeleydu. Qeshqer Uyghurlarning medeniy we rohi "paytexti" bu yerdiki nurghunlighan sheherler we yézilarda Uyghur medeniyitining puraqliri héli hem xéli mukemmel saqlinip qalghan bolup, Uyghur medeniyitining alahidiliki ekis étip turidu. Men yéngisar, xoten qaghiliq we qeshqer qatarliq sheherlerde ziyaret élip bardim".

Aptor maqalisida Uyghurlarning tarixi heqqide toqtalghanda mundaq köz qarashni otturgha qoyidu:

"Uyghurlar 1911-yilgha kelgende tunji qétim xitay kontrolluqigha ötken bolsimu 1932 -1934, 1944 – 1949 - yilliri ikki qétimliq qozghilang élip bérish arqiliq özlirining musteqil jumhuriyitini qurup chiqidu. Axirqi musteqil jumhuriyiti mawzédong teripidin sowét ittipaqining yardimi bilen 1949-küzde aghdurilidu. Shu yili sherqi türkistan hökümitining rehberliri béyjinggha kélishm tüzüshke kétiwatqanda qestlep öltürülidu we bu rayon nahayti tiz sürette, epchillik bilen yene bir qétim xitaylar teripidin tartiwélinidu.